Chương 3. Như bên trong, cũng vậy với bên ngoài

Chương 3. Như bên trong, cũng vậy với bên ngoài

Price:

Read more

Tùng tùng cắc tùng - Osho
Bài nói về Thiền
Chương 3. 'Như bên trong, cũng vậy với bên ngoài'

Sau khi Bàn Khuê qua đời, một người mù sống gần đền của thầy nói với một người bạn: 'Từ khi tôi mù tôi không thể nhìn được mặt mọi người, cho nên tôi phải đánh giá tính cách người đó bằng âm thanh tiếng nói của người đó.
Bình thường khi tôi nghe ai đó chúc mừng người khác vì hạnh phúc hay thành công của người đó, tôi cũng nghe thấy thanh bí mật của ghen tị. Khi chia buồn được bày tỏ cho sự không may của người khác, tôi nghe thấy hài lòng và thoả mãn, dường như người đi an ủi thực sự vui mừng đã có cái gì đó bỏ lại để thu lấy trong thế giới riêng của người đó.
'Tuy nhiên, với mọi kinh nghiệm của tôi, giọng nói của Bàn Khuê bao giờ cũng chân thành. Bất kì khi nào ông ấy bày tỏ hạnh phúc, tôi không nghe thấy gì ngoài hạnh phúc, và bất kì khi nào ông ấy bày tỏ buồn rầu, buồn rầu là tất cả điều tôi nghe thấy.'
Con người là việc chia chẻ. Tinh thần phân liệt là hoàn cảnh bình thường của con người - ít nhất là bây giờ. Nó có thể đã không là vậy trong thế giới nguyên thuỷ, nhưng nhiều thế kỉ của ước định, văn minh hoá, văn hoá và tôn giáo đã làm cho con người thành đám đông - bị phân chia, chia chẻ, mâu thuẫn. Phần này đi đường này, phần khác đi chính đường đối lập đối xứng và gần như không thể nào giữ cho bản thân người ta được thống nhất. Chính phép màu là con người đang tồn tại. Đến giờ con người đáng ra đã phải biến mất từ lâu trước đâu.
Nhưng bởi vì việc chia chẻ này là ngược lại bản tính con người, sâu bên dưới ẩn kín ở đâu đó sự thống nhất vẫn còn sống sót. Vì linh hồn con người là một, mọi ước định nhiều nhất phá huỷ được ngoại vi của con người. Nhưng trung tâm vẫn còn không bị đụng tới - đó là cách con người liên tục sống. Nhưng cuộc sống của người đó đã trở thành địa ngục.
Toàn thể nỗ lực của Thiền là làm sao bỏ chứng tinh thần phân liệt này, làm sao bỏ sự chia chẻ này một cách cá nhân, làm sao bỏ tâm trí bị phân chia của con người, làm sao trở thành không bị phân chia, được tích hợp, được định tâm, được kết tinh.
Cách bạn đang hiện hữu, bạn không thể nói rằng bạn hiện hữu. Bạn không có sự hiện hữu. Bạn là bãi chợ - nhiều tiếng nói. Nếu bạn muốn nói 'có', lập tức 'không' có đó. Bạn thậm chí không thể thốt ra một từ đơn giản 'có' với tính toàn bộ. Quan sát mà xem... nói 'có', và sâu bên trong cái 'không' cũng nảy sinh cùng nó. Bạn không thể nói một từ đơn giản như 'không' mà không có việc mâu thuẫn nó ngay lúc đó. Theo cách này hạnh phúc là không thể được; bất hạnh là hậu quả tự nhiên của nhân cách chia chẻ. Bất hạnh, vì bạn thường xuyên trong xung đột với bản thân bạn. Không phải là bạn đang tranh đấu với thế giới, mọi khoảnh khắc bạn đang tranh đấu với bản thân bạn. Làm sao có thể có an bình được? Làn sao có thể có im lặng được? Làm sao bạn có thể hiện hữu cho dù một khoảnh khắc trong nghỉ ngơi? Không một khoảnh khắc nào bạn được nghỉ ngơi. Ngay cả khi bạn đang ngủ bạn mơ cả nghìn lẻ một thứ. Ngay cả khi ngủ bạn đang lật mình cách này cách nọ - xung đột liên tục. Bạn là bãi chiến trường.
Bạn nói với ai đó 'Anh yêu em', và bạn càng nói điều đó, bạn càng phải lặp lại nó. Dường như có nghi ngờ đằng sau nó. Nếu bạn thực sự yêu không có nhu cầu thậm chí nói nó, vì lời không thành vấn đề. Toàn thể con người bạn sẽ biểu lộ yêu của bạn; mắt bạn sẽ biểu lộ yêu của bạn. Sẽ không có nhu cầu nói nó, sẽ không có nhu cầu lặp lại nó liên tục. Bạn lặp lại để thuyết phục người kia và đồng thời thuyết phục bản thân bạn - vì sâu bên dưới, ghen tuông, sở hữu, hận thù, thôi thúc chi phối, chính trị quyền lực sâu, bị ẩn kín.
Trong thư từ của mình thánh Paul dùng 'trong Christ' một trăm sáu mươi tư lần. Ông ấy phải đã có chút ít hoài nghi về điều đó. 'Trong Christ. Trong Christ. Trong Christ...' một trăm sáu mươi tư lần! Điều đó là quá nhiều. Một lần chắc đã đủ rồi. Ngay cả một lần cũng là nhiều hơn là đủ. Nó đáng phải là con người bạn chỉ ra rằng bạn sống trong Christ - và thế thì không có nhu cầu nói nó.
Quan sát. Bất kì khi nào bạn lặp lại một thứ quá nhiều lần, đi sâu vào bên trong bản thân bạn đi. Bạn phải đang mang nó. Nhưng bạn không thể làm giả nó được, đó là vấn đề. Mắt bạn sẽ biểu lộ rằng nó bị ẩn kín đằng sau.
Bạn có quan sát không? Bạn tới nhà của ai đó và người đó đón chào bạn. Nhưng không có đón chào trong sự hiện diện của người đó. Người đó nói, 'Tôi rất hài lòng gặp anh, vui mừng được gặp anh.' Nhưng bạn không thấy bất kì vui mừng nào ở bất kì đâu; thực ra, người đó có vẻ hơi chút lo âu, lo nghĩ, e dè. Người đó nhìn bạn dường như rắc rối đã tới nhà người đó. Bạn có quan sát mọi người nói với bạn 'ngồi bất kì ghế nào' và đồng thời chỉ cho bạn chiếc ghế nào đó để ngồi không? Họ nói 'ngồi bất kì ghế nào' nhưng họ chỉ cho bạn, trong một cử chỉ tinh vi, 'ngồi ghế này'. Họ liên tục mâu thuẫn với bản thân họ.
Bố mẹ liên tục bảo con cái họ, 'Là bản thân con,' và đồng thời họ liên tục dạy cách người ta phải là vậy. 'Là độc lập' - và đồng thời họ liên tục ép buộc đứa trẻ phải vâng lời. Họ có ý tưởng riêng của họ về cách đứa trẻ phải vậy và khi họ nói, 'Là bản thân con,' họ ngụ ý, 'Là như cách chúng ta muốn con là vậy.' Họ không ngụ ý, 'Là bản thân con.'
Một cách liên tục cái gì đó khác có đó và bạn không thể thực sự làm sai nó được. Nhưng con người đã trở nên tinh ranh về điều đó nữa. Chúng ta không nhìn vào mắt của nhau vì mắt có thể biểu lộ chân lí, cho nên điều được coi là một phần của phép xã giao là tránh đôi mắt. Không nhìn vào mắt của ai đó quá nhiều nếu không bạn sẽ bị coi là người hơi thiếu văn hoá - đi quá giới hạn, xâm lấn. Rất khó làm sai lạc đôi mắt. Bạn có thể làm sai lạc cái lưỡi rất dễ dàng, vì cái lưỡi, ngôn ngữ, là sản phẩm phụ của xã hội. Nhưng mắt thuộc vào con người bạn. Bạn nói cái gì đó nhưng mắt bạn liên tục biểu lộ cái gì đó khác, do đó trong mọi xã hội của thế giới mọi người né tránh mắt nhau. Họ không đương đầu - vì điều đó sẽ là nhìn vào chân lí.
Nhưng bạn có thể quan sát những mâu thuẫn này trong bản thân bạn và nó sẽ là sự giúp đỡ lớn. Vì chừng nào cái 'trong' của bạn không giống như cái 'ngoài' của bạn và cái 'ngoài' của bạn không giống như cái 'trong' của bạn, bạn không bao giờ có thể nghỉ ngơi.
Ở Tây Tạng, ở Ai Cập, họ nói, 'Trên sao, dưới vậy.' Thiền nói, 'Trong sao, ngoài vậy.'
Chừng nào bên trong của bạn chưa trở thành như bên ngoài của bạn, bạn không bao giờ có thể nghỉ ngơi được vì ngoại vi của bạn sẽ liên tục trong xung đột với trung tâm của bạn. Vấn đề là ở chỗ ngoại vi không thể thắng được. Chung cuộc chỉ trung tâm có thể thắng. Nhưng ngoại vi có thể làm chậm trễ, trì hoãn; ngoại vi có thể làm phí thời gian và cuộc sống và năng lượng. Nếu bạn liên tục sống ở ngoại vi và chỉ liên tục giả vờ, không thực sự sống, bạn sẽ có nhiều mặt nhưng bạn sẽ không có mặt nguyên thuỷ của bạn.
Tôi đã nghe.
Abrahamson đã tới tuổi già tám mươi và quyết định mở lễ mừng thọ. Cả đời mình ông ấy đã là một người chính thống, đã để râu dài, đội mũ đen, áo ghi lê đen và áo choàng đen. Bây giờ để mừng thọ nhân ngày sinh ông già cạo râu, thay bộ quần áo mầu đen bằng áo com lê kẻ ca rô xanh lục, cà vạt đỏ tía và áo sơ mi kẻ sọc xanh da trời và nhắm đi tới cửa hiệu xoa bóp.
Khi Abrahamson đi qua phố ông ấy bị một xe tải đâm vào và chết. Trên cõi trời ông ấy nói với người làm ra ông ấy, Thượng đế, 'Sao là tôi? Tôi là người chồng tốt, đã đem mọi thứ làm từ thiện, tôi bao giờ cũng là người tôn giáo. 'Nói thật nhé,' Thượng đế nói, 'ta đã không nhận ra được ông.'
Và tôi muốn nói với bạn ngay cả Thượng đế cũng sẽ không có khả năng nhận ra bạn đâu. Ông kia đã đổi trang phục chỉ một lần và trở nên không thể được nhận ra còn bạn đổi ngoại vi của bạn mọi khoảnh khắc, bạn đổi trang phục của bạn mọi khoảnh khắc, bạn đổi mặt, mặt nạ, mọi khoảnh khắc. Quên Thượng đế đi - bạn không thể nhận ra được bản thân bạn. Bạn không thể nói được bạn là ai.
Trong Thiền họ có công án, một án sâu cho thiền, tìm ra mặt nguyên thuỷ của người ta. Thầy nói với đệ tử: 'Đi và ngồi im lặng và tìm ra mặt nguyên thuỷ của ông.' Họ ngụ ý mặt bạn có trước khi bạn được sinh ra hay mặt bạn sẽ có sau khi bạn đã chết - vì khoảnh khắc đứa trẻ được sinh ra, xã hội bắt đầu cho nó các bộ mặt giả; khoảnh khắc đứa trẻ lấy hơi thở đầu tiên, việc biến chất bắt đầu. Đứa trẻ đã đi vào trong thế giới của chính trị, giả mạo, không thực. Bây giờ, hết tầng nọ tới tầng kia, sẽ có nhiều mặt.
Và người láu lỉnh có nhiều mặt hơn người đơn giản. Cho nên với bất kì nhu cầu nào người đó lập tức đổi mặt. Người đó điều chỉnh mặt của mình.
Bạn có quan sát không? Bạn đang ngồi trong phòng và người phục vụ của bạn đi qua. Bạn có mặt khác cho người phục vụ, mặt rất khác. Thực ra, bạn không nhìn người phục vụ, người đó không đáng nhìn. Bạn không nhận ra rằng một người, một con người cũng như bạn, đã đi vào trong phòng. Dường như một cái máy đã đi qua. Bạn không nhận ra tính nhân bản của người phục vụ. Nhưng nếu ông chủ của bạn bước vào phòng ngay lập tức bạn đứng dậy, vẫy đuôi, mỉm cười - toàn những nụ cười. Bạn có mặt khác dành cho ông chủ của bạn. Nếu vợ bạn tới bạn có mặt khác, nếu tình nhân của bạn tới bạn có mặt khác.
Bạn liên tục điều chỉnh, thao túng. Người ta phải hiểu bằng không người ta không thể tìm ra được mặt nguyên thuỷ của mình.
Người có mặt nguyên thuỷ có sự thống nhất. Người đó vẫn còn là một. Phật tương truyền đã nói rằng vị của người chứng ngộ cũng giống như vị của nước biển - dù bạn nếm nó ở đâu, dù bạn nếm nó khi nào, nó bao giờ cũng có vị mặn.
Người chứng ngộ bao giờ cũng biểu lộ một mặt. Không phải là người đó là đơn điệu... Nhớ, đừng hiểu lầm tôi - người đó không đơn điệu chút nào. Thực ra, bạn là đơn điệu vì các bộ mặt của bạn tất cả đều chết. Người đó sống động, trưởng thành, nhưng mặt người đó là của người đó. Mặt này liên tục trưởng thành, nó liên tục trở nên ngày càng giầu có hơn, nó liên tục lấy ngày càng nhiều nhận biết hơn, nó liên tục trở thành ngày một rạng ngời, sống động, đẹp, duyên dáng liên tục tăng lên quanh nó, nó được bao quanh bởi ánh sáng, nhưng, nó vẫn còn là mặt như vậy. Bạn có thể nhận ra nó. Có sự liên tục không gián đoạn hay, sự gián đoạn liên tục. Người đó thay đổi vậy mà người đó vẫn còn như vậy. Người đó vẫn còn như vậy mà vậy mà người đó liên tục thay đổi. Bạn có thể nhận ra sự liên tục và bạn cũng có thể nhận ra sự trưởng thành thường xuyên.
Trưởng thành bao giờ cũng xảy ra cho mặt nguyên thuỷ - nhớ. Mặt giả không thể trưởng thành được, chúng là chết. Chúng không có sự sống trong chúng, làm sao chúng có thể trưởng thành được? Bạn có thể đem hoa nhựa - chúng không thể lớn lên. Bạn có thể giữ chúng, bạn có thể lừa mọi người, nhưng chúng không thể lớn lên. Hoa thực lớn lên. Chỉ sự sống mới trưởng thành.
Nếu bạn không trưởng thành, bạn chết. Nhớ rằng từng khoảnh khắc nên là khoảnh khắc trưởng thành. Người ta nên liên tục di chuyển và vậy mà vẫn còn được định tâm, được bắt rễ trong bản thân mình.
Bạn có thể lừa người khác, bạn không thể lừa được bản thân bạn. Nhưng bao giờ cũng có những người rất, rất láu lỉnh, người có thể lừa bản thân họ nữa. Họ là kẻ thù tồi tệ nhất của bản thân họ.
Mulla Nasruddin đã được vớt lên từ sông trong điều cảnh sát quyết định đó là nỗ lực tự tử. Khi họ thẩm vấn anh ta ở tổng hành dinh anh ta thú nhận rằng anh ta đã cố giết bản thân mình. Đây là câu chuyện anh ta kể lại:
'Vâng, tôi đã cố giết bản thân tôi. Thế giới này chống lại tôi và tôi muốn chấm dứt nó tất cả. Tôi đã quyết tâm không làm công việc nửa vời cho nên tôi đã mua một sợi dây, một chút diêm, một chút dầu lửa và khẩu súng lục. Chỉ trong trường hợp không thứ nào trong những thứ đó có tác dụng tôi sẽ nhảy xuống sông. Tôi ném dây thừng lên cành cây chĩa ra sông, tôi buộc dây thừng quanh cổ tôi, đổ dầu lửa lên khắp người tôi và bật diêm. Tôi nhảy ra khỏi bờ sông, đưa súng lên đầu và bóp cò.
'Đoán xem cái gì xảy ra! Tôi đã lỡ. Viên đạn bắn trúng dây thừng trước khi tôi có thể treo bản thân tôi lên cho nên tôi ngã xuống sông và nước dập tắt lửa trước khi tôi có thể đốt cháy bản thân tôi. Và các ông biết đấy, nếu như tôi mà không là người bơi giỏi, tôi chắc đã kết thúc bằng việc làm chết chìm cái ngã ngu xuẩn của tôi!'
Đó là cách mọi thứ diễn ra... Bạn muốn làm một điều và vậy mà bạn không muốn làm nó.
Bạn đi và vậy mà bạn không muốn đi. Bạn sống và vậy mà bạn không muốn sống. Bạn thậm chí cố tự tử và vậy mà bạn không muốn tự tử. Đó là lí do tại sao mười nỗ lực tự tử chỉ một nỗ lực thành công. Và điều đó nữa dường như là bởi sai sót nào đó. Chín nỗ lực thất bại.
Mọi người là mâu thuẫn. Họ chỉ không biết cách làm một việc một cách toàn bộ. Và điều đó là tự nhiên. Nó có thể được hiểu rằng khi họ cố tự tử họ không thể toàn bộ được, vì họ chưa bao giờ là toàn bộ trong các kiếp sống của họ. Họ không biết tính toàn bộ là gì. Họ không bao giờ làm một hành động với hiện hữu toàn bộ của họ. Bất kì khi nào một hành động là toàn bộ, nó giải thoát; bất kì khi nào nó là nửa vời nó đơn giản tạo ra xung đột. Nó làm tiêu tán năng lượng, nó có tính phá huỷ, nó tạo ra lệ thuộc.
Ở Ấn Độ bạn đã nghe thấy từ karma-nghiệp - chính nguyên nhân của mọi lệ thuộc. Một karma là karma chỉ nếu nó là nửa vời - thế thì nó trói bạn. Nếu nó là toàn bộ nó không bao giờ trói bạn, thế thì không có lệ thuộc cho bạn. Bất kì hành động nào được sống một cách toàn bộ đều được kết thúc. Bạn siêu việt trên nó, bạn không bao giờ nhìn lại sau. Bất kì khoảnh khắc nào được sống một cách toàn bộ không để lại dấu vết lên bạn - bạn vẫn còn không bị chạm tới, không bị động tới bởi nó. Kí ức của bạn vẫn còn sạch, bạn không mang kí ức tâm lí về nó. Không có vết thương.
Nếu bạn đã yêu người đàn bà một cách toàn bộ và cô ấy chết, không có vết thương để lại. Nhưng nếu bạn đã không yêu cô ấy một cách toàn bộ và cô ấy chết thế thì cô ấy liên tục sống trong kí ức. Thế thì bạn khóc vì cô ấy, bạn than vãn vì cô ấy, vì bây giờ bạn hối hận. Đã có thời gian, đã có cơ hội khi bạn có thể đã yêu cô ấy, nhưng bạn đã không thể yêu được cô ấy. Và bây giờ không còn cơ hội nữa; bây giờ cô ấy không có đó nữa. Bây giờ không có cách nào để đáp ứng tình yêu của bạn.
Không ai khóc và than về cái chết của ai đó - bạn khóc và than về cơ hội bị mất để yêu. Mẹ bạn chết. Nếu bạn đã yêu bà ấy thực sự, toàn bộ, thế thì chết là đẹp, không có gì sai trong nó. Bạn đi và nói lời tạm biệt với bà ấy và bạn không mang bất kì vết thương nào. Bạn có thể hơi buồn một chút - cũng là tự nhiên, bà ấy đã chiếm con tim bạn lâu thế và giờ bà ấy sẽ không có đó - nhưng đó chỉ là một tâm trạng thoáng qua. Bạn không mang vết thương, bạn không liên tục kêu khóc, bạn không treo cùng quá khứ. Bạn đã làm bất kì cái gì bạn có thể làm - bạn đã yêu bà ấy, bạn đã kính trọng bà ấy - giờ điều đó được kết thúc. Người ta hiểu sự bất lực của cuộc sống. Bạn cũng sẽ được kết thúc một ngày nào đó. Chết là tự nhiên; người ta chấp nhận nó.
Nếu bạn không thể chấp nhận được chết điều đó đơn giản chỉ ra đã có mâu thuẫn trong cuộc sống của bạn. Bạn đã yêu và vậy mà bạn đã kìm bản thân bạn lại. Bây giờ việc kìm lại đó tạo ra vấn đề.
Nếu bạn đã tận hưởng thức ăn, bạn quên tất cả về nó. Một khi bạn được kết thúc, bạn được kết thúc. Bạn không liên tục nghĩ về nó. Nhưng nếu bạn ăn và bạn đã không ăn một cách toàn bộ, nếu bạn nghĩ về cả nghìn lẻ một thứ khác và bạn đã không ở bàn ăn chút nào - bạn đã chỉ hiện hữu về vật lí ở đó nhưng về tâm lí bạn đã ở đâu đó khác - thế thì bạn sẽ nghĩ về thức ăn. Thế thì thức ăn sẽ trở thành ám ảnh.
Đó là cách dục đã trở thành ám ảnh ở phương Tây. Làm tình với người đàn bà hay người đàn ông, bạn đang ở đâu đó khác. Nó không phải là hành động toàn bộ, nó không phải là cực thích, bạn không bị mất hút trong nó, cho nên tham nảy sinh. Bạn cố thoả mãn tham đó, ham muốn không được đáp ứng đó, trong cả nghìn cách: khiêu dâm, phim con lợn, và mơ tưởng, phim riêng tư của bạn. Bạn liên tục mơ tưởng về đàn bà. Khi người đàn bà thực có đó và cô ấy sẵn sàng yêu bạn, bạn không có đó. Và khi người đàn bà không có đó, bạn có người đàn bà trong mơ tưởng của bạn.
Đây là trạng thái rất đáng buồn của sự việc. Khi bạn ăn, bạn không có đó và thế rồi bạn nghĩ về thức ăn, mơ tưởng về nó. Điều này đang xảy ra vì bạn không toàn bộ trong hành động của bạn, bạn bao giờ cũng bị phân chia. Khi làm tình bạn đang nghĩ về brahmacharya, vô dục. Thế rồi trong khi là vô dục bạn lại nghĩ về làm tình. Bạn không bao giờ trong hoà điệu, không bao giờ trong hài hoà.
Và người ta liên tục giả vờ rằng mọi thứ là ổn, cho nên người ta không bao giờ đối diện với vấn đề.
Tôi đã nghe nói về một đôi nổi tiếng khắp Ba Lan như đôi lí tưởng nhất đã từng có. Sáu mươi năm cuộc sống hôn nhân và không bao giờ có xung đột. Vợ không bao giờ được biết tới là chì chiết chồng, chồng không bao giờ được biết tới là thô lỗ với vợ. Họ đã sống rất an bình - ít nhất dường như vậy.
Họ đã tổ chức lễ kỉ niệm đám cưới lần thứ sáu mươi. Một nhà báo tới phỏng vấn họ.
'Vợ ông bao nhiêu tuổi rồi?' nhà báo hỏi.
'Bà ấy tám mươi bẩy,' người chồng nói, 'và Thượng đế sẵn lòng, bà ấy sẽ sống tới một trăm.'
'Và ông bao nhiêu tuổi?' nhà báo hỏi.
'Cũng tám mươi bẩy,' người chồng trả lời, 'và Thượng đế sẵn lòng, tôi sẽ sống tới một trăm linh một tuổi.'
'Nhưng sao vậy,' nhà báo hỏi, 'ông muốn sống lâu hơn vợ ông một năm sao?'
'Nói thật nhé,' người thọ tám mươi tuổi nói, 'tôi muốn có ít nhất một năm an bình.'
Hình tướng là rất lừa dối. Hình tướng có thể cho bạn sự kính trọng nhưng chúng không thể cho bạn sự mãn nguyện. Và một ngày nào đó này khác, theo cách nào đó này khác, sự thực có cách nổi lên bề mặt.
Sự thực không thể bị kìm nén mãi mãi. Nếu nó có thể bị kìm nén mãi mãi, vĩnh hằng, thế thì nó không phải là sự thực. Trong chính định nghĩa về sự thực người ta phải bao gồm sự kiện rằng sự thực có cách nổi lên. Bạn không thể liên tục né tránh nó mãi mãi được. Một ngày nào đó này khác, dù cố tình hay vô tình, nó nổi lên bề mặt, nọ làm lộ ra bản thân nó.
Sự thực là cái làm lộ ra bản thân nó. Và chính cái đối lập là dối trá. Bạn không thể làm cho dối trá có vẻ như sự thực mãi mãi được. Một ngày nào đó này khác sự thực sẽ trồi lên bề mặt và dối trá có đó sẽ bị kết án.
Bạn không thể né tránh sự thực. Tốt hơn cả là đối diện nó, tốt hơn cả là chấp nhận nó, tốt hơn cả là sống nó. Một khi bạn bắt đầu sống cuộc sống của sự thực, sự đích thực, của mặt nguyên thuỷ của bạn, mọi rắc rối dần dần biến mất vì xung đột rơi rụng đi và bạn không còn bị phân chia. Tiếng nói của bạn có sự thống nhất, toàn thể bản thân bạn trở thành một dàn nhạc. Ngay bây giờ, khi bạn nói cái gì đó, thân thể bạn nói cái gì đó khác; khi lưỡi bạn nói cái gì đó, mắt bạn liên tục nói cái gì đó khác đồng thời.
Nhiều lần mọi người tới tôi và tôi hỏi họ, 'Bạn thế nào?' Và họ nói, 'Chúng tôi rất, rất hạnh phúc.' Và tôi không thể tin được điều đó bởi vì mặt họ đờ đẫn thế - không vui vẻ, không vui mừng! Mắt họ không có sự rạng ngời trong chúng, không ánh sáng. Và khi họ nói, 'Chúng tôi hạnh phúc,' ngay cả từ 'hạnh phúc' không có vẻ rất hạnh phúc. Có vẻ dường như họ đang kéo lê nó. Thanh của họ, giọng của họ, mặt họ, cách họ ngồi hay đứng - mọi thứ gây ấn tượng sai, nói cái gì đó khác. Bắt đầu quan sát mọi người đi. Khi họ nói rằng họ hạnh phúc, quan sát. Quan sát về manh mối. Họ có thực sự hạnh phúc không? Và ngay lập tức bạn sẽ nhận biết rằng cái gì đó khác đang nói cái gì đó khác.
Và thế rồi dần dần quan sát bản thân bạn. Khi bạn đang nói rằng bạn hạnh phúc và bạn không hạnh phúc, sẽ có rối loạn trong việc thở của bạn. Việc thở của bạn không thể tự nhiên. Điều đó là không thể được. Vì sự thực là ở chỗ bạn không hạnh phúc. Nếu bạn nói, 'Tôi bất hạnh,' việc thở của bạn vẫn còn tự nhiên. Không có xung đột. Nhưng bạn nói, 'Tôi hạnh phúc.' Lập tức bạn đang kìm nén cái gì đó - cái gì đó sắp tới, bạn đã dìm nó xuống. Trong chính nỗ lực này việc thở của bạn thay đổi nhịp của nó; nó không còn theo nhịp nữa. Mặt bạn không còn duyên dáng, mắt bạn trở nên tinh ranh.
Đầu tiên quan sát người khác vì quan sát người khác sẽ dễ dàng hơn. Bạn có thể khách quan hơn về họ. Và khi bạn đã tìm ra manh mối về họ, dùng cùng manh mối đó cho bản thân bạn.. Và xem - khi bạn nói sự thực, giọng bạn có thanh nhạc cho nó; khi bạn nói điều không thực, cái gì đó có đó như một nốt chói tai. Khi bạn nói sự thực bạn là một, cùng một; khi bạn nói điều không thực bạn không là cùng một, xung đột đã nảy sinh.
Quan sát những hiện tượng tinh tế này, vì chúng là hậu quả của tính nhất trí hay không nhất trí. Bất kì khi nào bạn nhất trí, không có việc rời ra; bất kì khi nào bạn là một, trong thống nhất, đột nhiên bạn sẽ thấy bạn hạnh phúc. Đó là nghĩa của từ 'yoga'. Đó là điều chúng ta ngụ ý bởi người yogi: người trong một ý, trong thống nhất, người có các bộ phận tất cả được tương quan và không mâu thuẫn, độc lập, không trong xung đột, dựa vào nhau. Tình bạn lớn tồn tại bên trong bản thân người đó. Người đó là toàn thể.
Thỉnh thoảng việc xảy ra là bạn trở thành một, trong khoảnh khắc hiếm hoi nào đó. Quan sát đại dương, sự hoang dã vô cùng của nó - và đột nhiên bạn quên mất sự chia chẻ của bạn, tinh thần phân liệt của bạn; bạn thảnh thơi. Hay, đi lên Himalayas, nhìn tuyết trắng ngần trên các đỉnh Himalaya, đột nhiên sự bình thản bao quanh bạn và bạn không cần là giả vì không có người khác để là giả. Bạn rơi vào một ý. Hay, lắng nghe âm nhạc hay, bạn rơi vào một ý.
Bất kì khi nào, trong bất kì tình huống nào, bạn trở thành một, an bình, hạnh phúc, phúc lạc, bao quanh bạn, nảy sinh trong bạn. Bạn cảm thấy được hoàn thành.
Không có nhu cầu đợi những khoảnh khắc này - những khoảnh khắc này có thể trở thành cuộc sống tự nhiên của bạn. Những khoảnh khắc phi thường này có thể trở thành những khoảnh khắc bình thường - đó là toàn thể nỗ lực của Thiền. Bạn có thể sống cuộc sống phi thường trong cuộc sống rất bình thường: chặt củi, chẻ củi, kéo nước từ giếng, bạn có thể thấy thoải mái vô cùng với bản thân bạn. Lau sàn, nấu thức ăn, giặt quần áo, bạn có thể hoàn toàn thoải mái - vì toàn thể vấn đề là từ việc bạn làm hành động của bạn một cách toàn bộ, tận hưởng, vui mừng trong nó.
Xã hội không thiên về người tích hợp, cho nên nhớ, xã hội không thể giúp bạn được. Nó sẽ tạo ra mọi loại cản trở cho sự trưởng thành của bạn. Vì chỉ người không được tích hợp mới có thể bị thao túng - các chính khách có thể chi phối người đó, các thầy cô giáo có thể chi phối người đó, các tu sĩ tôn giáo có thể chi phối người đó, các bố mẹ có thể chi phối người đó. Chỉ linh hồn không được tích hợp mới có thể bị ép buộc vào cảnh nô lệ.
Được tích hợp, bạn là tự do; được tích hợp, bạn trở thành nổi dậy; được tích hợp, bạn bắt đầu làm các thứ riêng của bạn; được tích hợp, bạn lắng nghe con tim riêng của bạn, bất kì chỗ nào nó dẫn đi. Kiểu cá nhân như vậy có thể là nguy hiểm cho cái gọi là xã hội chết. Họ có thể tạo ra rắc rối - họ bao giờ cũng tạo ra rắc rối. Một Jesus, một Socrates, một Phật... họ bao giờ cũng là mối gây rắc rối vì họ được tích hợp tới mức họ có thể là độc lập. Và họ sống một cách phúc lạc tới mức họ không bận tâm về cái vô nghĩa khác.
Cố hiểu điều đó đi. Nếu bạn bất hạnh, bạn sẽ trở thành tham vọng; nếu bạn hạnh phúc, tham vọng sẽ biến mất. Ai bận tâm trở thành thủ tướng chừng nào bạn không có chút ít không lành mạnh? Ai bận tâm trở thành người giầu nhất trên thế giới chừng nào bạn chưa là người điên? Ai bận tâm về danh vọng? Bạn không thể ăn được nó, bạn không thể yêu được nó, bạn không thể ngủ cùng nó. Thực ra, bạn càng trở nên nổi tiếng, càng khó trở nên là hạnh phúc.
Bạn càng giầu, bạn càng có nhiều lo nghĩ - vấn đề về an ninh, tương lai. Bất kì cái gì bạn có, bạn phải giữ nó. Bạn phải giữ nó đối với những người khác vì họ thường xuyên quan sát cơ hội đúng để lấy lại nó. Bất kì cái gì bạn giữ, bạn giữ từ bạo hành. Và tất nhiên, nếu bạn đã là bạo hành thế thì người khác có thể bạo hành với bạn. Họ chỉ đang đợi khoảnh khắc đúng. Bạn càng được giầu, bạn càng có nhiều lo nghĩ, nhiều vấn đề, nhiều sợ. Ai bận tâm, nếu người ta hạnh phúc?
Chuyện kể rằng một Đạo sĩ huyền bí được một hoàng đế Trung Quốc cầu tới vì hoàng đế đã nghe nói rằng nhà huyền bí này rất trí huệ và hoàng đế muốn ông ấy trở thành tể tướng của mình. Các sứ giả, với xe ngựa vàng đi theo họ và với nhiều quà tặng từ triều đình, đã được phái đi tới ông ấy.
Hai sứ giả phân vân vì họ thấy người trí huệ này đang đứng trên bờ con sông nhỏ đánh cá, rất nghèo, chỉ là người thường. Nhưng nhà vua đã ra lệnh cho nên họ nói với ông ấy, 'Nhà vua muốn ông trở thành tể tướng. Ông được đón chào. Chúng tôi phải tới đón ông.'
Nhà huyền bí nhìn các sứ giả và thế rồi ông ấy nhìn quanh. Một con rùa đang quẫy đuôi trong bùn, tận hưởng, chỉ ngay bên cạnh sông, trong một vũng nước nhỏ.
Nhà huyền bí nói, 'Nhìn con rùa kia!'
Các sứ giả nói, 'Chúng tôi không hiểu. Ông ngụ ý gì?'
Ông ấy nói, 'Ta đã nghe nói có một con rùa trong cung điện của hoàng đế đã ba nghìn tuổi - chết rồi dĩ nhiên - được bọc trong vàng, với kim cương quí giá, rất quí. Con rùa chết này được tôn thờ. Nếu các ông hỏi con rùa sống này, 'Mày có muốn trở thành rùa chết trong cung điện nhà vua không? Mày sẽ được bọc vàng, được bao quanh bởi đá quí và mày sẽ được đích thân nhà vua tôn thờ,' các ông nghĩ con rùa này sẽ chọn cái gì? Nó sẽ thích đi tới cung điện hay nó thích quẫy đuôi trong bùn?'
Họ nói, 'Tất nhiên, nó thích quẫy đuôi trong bùn.'
Nhà huyền bí nói, 'Các ông nghĩ ta có ngu hơn con rùa không? Về đi! Ta thà quẫy đuôi ở đây trong bùn này - ta thích vẫn còn sống động.'
Ai đã bao giờ nghe nói về bất kì ai sống trong cung điện và sống động không? Khó lắm, gần như không thể được. Nếu bạn bất hạnh thế thì bạn trở nên tham vọng, vì người bất hạnh nghĩ, 'Nếu mình có được nhiều của cải mình sẽ trở nên hạnh phúc.' Người bất hạnh nghĩ, 'Nếu mình trở thành thủ tướng, tổng thống, thế thì mình sẽ trở nên hạnh phúc.' Người bất hạnh bắt đầu phóng chiếu vào tương lai; người hạnh phúc sống ở đây và bây giờ. Và người đó hạnh phúc, hạnh phúc vô hạn tới mức người đó không có tương lai. Người đó không có mối quan tâm về tương lai.
Đó chính là điều Jesus ngụ ý khi ông ấy nói, 'Đừng nghĩ tới ngày mai. Nhìn hoa loa kèn trên cánh đồng. Ngay cả hoàng đế vĩ đại Solomon cũng không đẹp thế, dù được trang điểm trong trang phục quí giá nhất, như những đoá hoa loa kèn nghèo nàn này. Nhìn sự vĩ đại này! Và chúng không làm việc vất vả và chúng không nghĩ tới ngày mai.'
Toàn thể xã hội tuỳ thuộc vào việc tạo ra tham vọng trong bạn. Tham vọng ngụ ý xung đột, tham vọng ngụ ý rằng dù bạn là bất kì cái gì, bạn là sai - bạn phải ở đâu đó khác. Dù bạn ở bất kì chỗ nào, bạn là sai - bạn phải ở đâu đó khác. Sự điên khùng thường xuyên để ở đâu đó khác, để là ai đó khác, là điều tham vọng là gì.
Cho nên mọi đứa trẻ đều bị làm biến chất, bị phá huỷ. Các bố mẹ đã bị phá huỷ bởi bố mẹ của họ, và họ liên tục phá huỷ con cái họ - vân vân và vân vân. Tất nhiên họ không biết cái gì khác để làm. Họ đơn giản lặp lại hình mẫu cũ: bất kì cái gì được làm cho họ bởi bố mẹ họ, họ làm cho con cái họ. Bố mẹ nói, 'Đi học và về nhất. Vào đại học và đoạt huy chương vàng.' Thế rồi trong cả đời mình họ bao giờ cũng săn đuổi và săn đuổi huy chương vàng. Họ sống trong mơ - và bởi vì điều này họ phải tuân theo nhiều điều ngược với bản tính của họ, họ phải làm nhiều điều ngược với bản tính của họ. Nếu họ định đạt tới mục đích nào đó trong xã hội họ phải tuân theo xã hội.
Và xã hội thường xuyên cố gắng ép buộc cái gì đó lên bạn: đạo đức nào đó, tôn giáo nào đó. Liệu nó có phù hợp với bạn hay không, không phải là vấn đề; liệu nó có giúp cho bản thể bạn nở hoa hay không, không phải là vấn đề. Xã hội liên tục ép buộc các thứ lên bạn.
Một hôm tôi gặp Mulla Nasruddin trên đường. Anh ta đang bước đi cùng hai con.
Thế là tôi nói, 'Hai con anh thế nào?'
Anh ta nói, 'Cả hai đều ngoan.'
Tôi nói, 'Chúng bao nhiêu tuổi rồi?'
Anh ta nói, 'Bác sĩ bảo là năm còn luật sư nói là bẩy!'
Tương lai đã bị ấn định trong tâm trí người bố. Một đứa phải trở thành bác sĩ, đứa kia phải trở thành cái gì đó khác. Con cái đã không được hỏi tới. Bây giờ người bố sẽ ép buộc. Anh ta có thể ép buộc, anh ta có quyền. Con cái là bất lực. Và nếu đứa trẻ định trở thành ca sĩ và nó không thể trở thành ca sĩ mà phải trở thành bác sĩ, nó sẽ không bao giờ cảm thấy thoải mái. Nó sẽ là giả. Nó sẽ mang cái gì đó giả - liên tục kéo lê bản thân nó. Toàn thể cuộc đời của nó sẽ bị phá huỷ. Đó sẽ là phí hoài vô cùng. Có những bác sĩ mà đáng ra đã là ca sĩ hay vũ công hay thi sĩ tuyệt vời và có những thi sĩ đáng ra phải là bác sĩ hay nhà giải phẫu. Có những thi sĩ đáng ra phải là kĩ sư, nhà khoa học, và có những nhà khoa học đáng ra phải ở đâu đó khác. Dường như mọi người đều ở chỗ sai vì không ai đã được phép là tự phát và là bản thân mình.
Xã hội ép buộc bạn là cái gì đó mà bạn không được ngụ ý là vậy. Không ai khác có thể biết bạn được ngụ ý là ai, định mệnh của bạn phải được trải ra bên trong bạn. Đó chỉ là bạn, được bỏ lại cho bản thân bạn. Xã hội có thể giúp đỡ. Nếu xã hội đúng tồn tại một ngày nào đó trên thế giới, nó sẽ đơn giản giúp bạn. Nó sẽ không cho bạn những chỉ đạo, nó sẽ cho bạn mọi hỗ trợ để là bản thân bạn. Nhưng xã hội này trước hết cố gắng làm cho bạn thành ai đó khác - người bắt chước, bản sao giấy than - và khi bạn đã trở thành bản sao giấy than thế thì mọi người bắt đầu nói rằng bạn không phải là bản thân bạn.
Một bà mẹ Do Thái thấy mình đang ngồi cạnh một thanh niên trên xe bus. Cô ấy nhìn anh ta một cách giễu cợt trong vài khoảnh khắc, thế rồi huých khuỷu tay vào mạng sườn anh ta và nói một cách tự tin, 'Anh là con trai Do Thái, chẳng phải thế sao?'
Anh ta nói, 'Ồ, không, thực ra, tôi không vậy đâu.'
Cô ấy cười và nói, 'Ồ, tiếp tục đi, bản thân tôi là người Do Thái đây - tôi bao giờ cũng biết. Anh là người Do Thái, phải không?'
Anh ta nói, 'Không, thưa cô, tôi không vậy.'
Cô ấy nói, 'Có chuyện gì vậy? Anh xấu hổ về điều đó hay cái gì? Anh là người Do Thái.'
Cho nên chỉ để làm cho cô ấy yên tĩnh, chàng thanh niên nói, 'Thôi được, nếu điều đó làm cô hài lòng - vâng, tôi là người Do Thái.'
Cô ấy nói, 'Điều đó thật buồn cười, anh không có vẻ người Do Thái...'
Đó là cách nó diễn ra. Đầu tiên mọi người cố thuyết phục bạn rằng bạn là cái này, và một khi bạn là cái này, đột nhiên bạn thấy - và mọi người khác bắt đầu nói - rằng bạn không có vẻ là bản thân bạn. 'Cái gì sai với bạn? Bạn có vẻ bất hạnh, bạn có vẻ buồn, bạn có vẻ thất vọng, bạn có vẻ chán nản - có chuyện gì với bạn vậy?' Đầu tiên họ cố ép buộc bạn là ai đó khác mà bạn không là vậy, và thế rồi họ muốn bạn cũng hài lòng nữa. Điều này là không thể được!
Bạn có thể hạnh phúc chỉ nếu bạn trở thành bản thân bạn. Không cái gì có thể được làm về điều đó, đó là cách nó vậy. Bạn có thể hạnh phúc chỉ nếu bạn là bản thân bạn - nhưng rất khó tìm ra bây giờ bạn là ai vì bạn đã bị làm cho lẫn lộn thế, bạn đã bị làm què quặt thế. Và xã hội đã đi vào sâu bên dưới trong bạn tới mức nó đã trở thành lương tâm của bạn. Bây giờ bố mẹ bạn có thể chết, thầy cô giáo của bạn có thể chết - hay cho dù họ còn sống họ không còn ngồi trên đầu bạn - nhưng dầu vậy bất kì cái gì họ đã dạy bạn vẫn liên tục nói trong lời thì thào tinh vi bên trong bạn.
Nó đã trở thành lương tâm của bạn. Tiếng nói của bố mẹ bạn đã trở thành bản ngã của bạn. Bạn làm cái gì đó ngược lại nó, nó lập tức kết án bạn. Nếu bạn làm cái gì đó tương ứng, nó tán thưởng bạn, ca ngợi bạn. Dầu vậy bạn liên tục bị chi phối bởi người chết.
Tôi đã nghe.
Rothstein nợ của Wiener một trăm đô la. Món nợ này đến hạn và Rothstein bị túng quẫn, cho nên anh ta vay Spevak một trăm đô la và trả cho Wiener. Một tuần sau Rothstein vay lại một trăm đô la từ Wiener và trả cho Spevak. Một tuần nữa trôi qua và Rothstein vay một trăm đô la từ Spevak để trả cho Wiener. Anh ta lặp lại giao dịch này vài lần cho tới khi chung cuộc anh ta gọi họ tới và nói.
'Các bạn, điều này có nhiều phiền hà. Sao các anh hai người không trao đổi một trăm đô la mỗi tuần và để tôi ra ngoài việc đó!'
Đây là cách nó đã xảy ra. Đầu tiên mẹ bạn, bố bạn, các thầy cô giáo của bạn, các tu sĩ - họ đã đặt các thứ vào tâm trí bạn. Thế rồi một hôm họ tới và họ nói, 'Bây giờ con là của riêng con. Để chúng ta ra ngoài.' Bây giờ lương tâm liên tục vận hành như một tác nhân tinh vi.
Nhớ, lương tâm là sự lệ thuộc của bạn. Người thực là có ý thức nhưng người đó không có lương tâm. Người không thực là vô ý thức và có lương tâm rất mạnh. Lương tâm được người khác trao cho bạn; ý thức phải được đạt tới bởi bạn. Ý thức là sự hiện hữu thu được của bạn, là phẩm chất nhận biết thu được của bạn. Lương tâm được người khác trao cho, người muốn thao túng bạn theo cách riêng của họ. Họ có ý tưởng riêng của họ và họ thao túng bạn, họ bó buộc bạn, hành hạ bạn theo những chiều hướng nào đó. Bản thân họ có thể đã không nhận biết về điều đó vì họ đã bị bố mẹ họ hành hạ.
Đây là cách tương lai bị chi phối bởi quá khứ và hiện tại bị chi phối bởi người chết.
Người thực phải bỏ lương tâm. Tiếng nói của bố mẹ phải bị bỏ đi.
Có vài lời của Jesus rất vô lễ nhưng đúng tới chính cốt lõi. Ông ấy nói, 'Chừng nào ông chưa ghét bố và mẹ của ông, ông sẽ không có khả năng theo ta.' Bây giờ điều này có vẻ rất vô lễ. Ngôn ngữ là vô lễ nhưng điều ông ấy ngụ ý là điều tôi đang nói với bạn - bỏ lương tâm. Ông ấy không nói bạn phải ghét bố và mẹ bạn, ông ấy nói bạn phải ghét tiếng nói của bố và mẹ bạn bên trong bạn. Chừng nào bạn chưa bỏ điều đó bạn sẽ không bao giờ là tự do; bạn sẽ vẫn còn chia chẻ, bạn sẽ có nhiều tiếng nói trong bạn, bạn sẽ không bao giờ trở thành một.
Bạn đã đánh mất mặt nguyên thuỷ của bạn. Mọi người đã tô vẽ mặt bạn quá nhiều tương ứng với ý tưởng riêng của họ. Họ đã làm ra bạn. Bây giờ bạn phải nhận toàn thể quá trình trong tay bạn, bạn phải trở nên nhận biết rằng bạn không ở đây để hoàn thành mong đợi của bất kì người nào. Bạn ở đây để đạt tới định mệnh của bạn.
Cho nên đừng chọn cách an toàn hơn điều bạn đã từng chọn mãi cho tới giờ. Điều an toàn hơn là tuân theo xã hội vì thế thì xã hội không tạo ra rắc rối cho bạn. Điều rất, rất nguy hiểm là đi theo tiếng nói riêng của bạn, rất nguy hiểm là đi theo bản thân bạn, vì thế thì bạn là một mình và xã hội không có đó để hỗ trợ cho bạn.
Họ hay kể một câu chuyện về nhà độc tài Nga, Stalin. Nhà độc tài vi hành bước vào rạp chiếu phim và ngồi vào hàng cuối. Đột nhiên ảnh của ông ấy nhoáng lên trên màn ảnh và mọi người đứng dậy chào. Ông ấy vẫn còn ngồi, tận hưởng cảnh tượng quyền lực của mình, thì đột nhiên một người chỉ chỗ trong rạp thúc vào lưng ông ấy và thì thào một cách khắc nghiệt: 'Tốt hơn cả ông nên đứng dậy nếu ông biết cái gì là tốt cho ông. Tôi không thích ông ta cũng như ông vậy, nhưng tốt hơn cả ông nên đứng dậy. Điều đó an toàn hơn.'
Chúng ta đã từng chọn an toàn hơn, an ninh, sự chấp thuận về mặt xã hội. Bạn sẽ phải thoát ra khỏi nó. Có hai cách để thoát ra khỏi sự chấp nhận về mặt xã hội: một cách là cách của tội nhân, tội phạm; cách kia là cách của thánh nhân, người linh thiêng. Đây là hai cách để thoát ra khỏi con người có cấu trúc mà xã hội đã trao cho bạn, bỏ vai diễn mà xã hội đã trao cho bạn đóng.
Một cách là cách thức tội phạm. Đó là cách phản động, ngu xuẩn. Nó sẽ không giúp cho bạn. Bạn có thể thoát ra khỏi cấu trúc xã hội nhưng bạn sẽ thấy bản thân bạn trong tù. Điều đó sẽ không giúp gì mấy; bạn không thể đi được rất xa theo con đường đó. Điều đó nữa là cách thoát ra khỏi lệ thuộc của xã hội - tội phạm cũng đang cố được tự do. Tất nhiên, người đó không biết cách là tự do, cho nên người đó lâm vào nhiều lệ thuộc hơn. Nhưng ham muốn của người đó là hệt như ham muốn của thánh nhân. Người đó đang đi theo hướng sai, nhưng ham muốn của người đó là cùng một. Xã hội đã ép buộc nhiều người là tội phạm vì cấu trúc là quá mạnh và mọi người không biết cách thoát ra khỏi nó. Cho nên họ làm cái gì đó sai, chỉ để thoát ra khỏi nó.
Thánh nhân cũng làm cùng điều nhưng ông ấy đang cố tạo ra phương cách. Thiền là một phương cách, toạ thiền là phương cách để thoát ra khỏi xã hội mà không trở thành tội phạm.
Cho nên nhớ, rằng nguy hiểm có đó. Nếu bạn hiểu tôi và bạn nghĩ, 'Đúng, mình sẽ thoát ra khỏi xã hội,' và bạn không hiểu điều tôi ngụ ý bởi thiền, bạn sẽ trở thành tội phạm.
Đó là điều người hippies đang làm ở phương Tây. Họ khao khát tự do và ham muốn của họ là đúng, tuyệt đối đúng, họ có quyền tập ấm tuyệt đối để là tự do - nhưng họ chưa biết cách thức của thánh nhân. Cho nên một cách cố ý, vô ý, họ đang đi trên con đường của tội nhân. Sớm hay muộn họ sẽ bị xã hội nghiền nát.
Chỉ là tự do với xã hội là không đủ. Là tự do và có trách nhiệm, là tự do và tự do một cách có trách nhiệm - chỉ thế bạn mới là tự do, bằng không bạn sẽ bị bắt vào hình mẫu khác. Người hippie phản ứng, người của Thiền nổi dậy. Trong phản ứng bạn chỉ đi sang cái đối lập: nếu xã hội nói không với ma tuý, bạn nói ma tuý là thuốc trị bách bệnh duy nhất. Nếu xã hội nói làm điều này, bạn lập tức làm chính cái đối lập. Nhưng nhớ, trong khi làm cái đối lập, bạn vẫn trong cái bẫy của xã hội vì xã hội đã quyết định bạn phải làm gì. Ngay cả cái đối lập cũng được quyết định bởi xã hội. Xã hội nói không với ma tuý cho nên bạn nói, 'Tôi sẽ dùng ma tuý.' Bằng việc nói không, xã hội đã quyết định chiều hướng của bạn.
Cho nên người theo qui ước là ở bên trong xã hội và người đã phản ứng chống lại nó, lại bị mắc lại trong xã hội. Người này nói có với xã hội, người khác nói không với xã hội, nhưng cả hai đều phản ứng với xã hội. Người thực sự muốn tự do không nói có không nói không.
Ngôn ngữ được tạo ra bởi xã hội cho nên ngôn ngữ đơn giản là mâu thuẫn. Hoặc bạn phải nói có hoặc bạn phải nói không. Đôi khi bạn không muốn nói có hay không nhưng không có lời. Chỉ mãi về sau Edward de Bono đã làm việc phục vụ lớn cho nhân loại. Ông ấy đã phát minh ra một từ mới, 'po' - ở chính giữa của không và có. Vì có những tình huống mà bạn muốn nói po. Bạn ngụ ý, 'Tôi không muốn nói có, tôi không muốn nói không, tôi không muốn nhận bất kì phương án nào giữa hai điều này. Tôi muốn tự do. Nếu tôi nói có, tôi bị mắc - anh quyết định cái có của tôi; nếu tôi nói không, anh quyết định cái không của tôi theo chiều đối lập. Tôi nói po.'
Thiền nhân nói po, người hippie nói không - và nhiều điều là khác, khác biệt là lớn lao.
Ngôn ngữ được quyết định bởi tâm trí mâu thuẫn cho nên mọi thứ đều bị phân chia thành hai: cõi trời và địa ngục, thượng đế và quỉ, có và không, tốt và xấu, tội nhân và thánh nhân. Mọi thứ bị chia thành hai, và trong cuộc sống, thực ra, nó là khác toàn bộ - nó là cầu vồng. Cả bẩy mầu có đó. Có nhiều giai đoạn giữa thánh nhân và tội nhân; có nhiều khả năng giữa có và không. Và tối và sáng không phải là hai khả năng duy nhất - chúng là hai cực. Giữa hai cực này là mọi tia sáng, mọi mầu sắc của cầu vồng.
Nhưng logic của Aristotle, cái là logic của xã hội, chia ra chỉ thành hai. Hai đó tạo ra tính giả trong con người. Nếu bạn không muốn nói có và bạn không muốn nói không, ngôn ngữ không cho bạn bất kì phương án nào khác. Ai đó nói, 'Em có yêu anh không?' Bạn đang định nói gì vậy? Nếu bạn nói có điều đó có thể không đúng, nếu bạn nói không điều đó cũng có thể không đúng. Bạn có thể thích vẫn còn không cam kết, bạn có thể thích đơn giản nhún vai - nhưng trong ngôn ngữ không cách nhún vai.
Tôi đã nghe nói về một người tới thăm một nhà thờ cùng vợ mình. Nhà thờ này có lời khắc trên cổng: Đây là nhà của Thượng đế. Đây là Cổng Trời.
Người đàn ông phải là một nhà logic, một người theo Aristotle.
Ông ấy liếc nhìn những từ này, thử mở cửa và thấy nó bị khoá.
Thế rồi ông ấy quay sang vợ và nói, 'Nói cách khác, xuống địa ngục!'
Vì cửa lên trời bị đóng, vậy đi đâu? 'Nói cách khác, xuống địa ngục!'
Cuộc sống bị phân chia thành hai - đó là sự phân chia quá keo kiệt. Cuộc sống giầu có hơn nhiều. Cuộc sống không trắng không đen, nó là xám. Trắng là một đầu cuối của nó, đen là đầu cuối khác của nó, nhưng cuộc sống mầu xám.
Nếu bạn không biết rằng ngôn ngữ cũng là cái bẫy xã hội, đạo đức cũng là cái bẫy xã hội, nghi lễ cũng là cái bẫy xã hội, xã giao cũng là cái bẫy xã hội, bạn sẽ không có khả năng thoát ra khỏi nó. Và điều này là có thể chỉ nếu bạn trở thành rất, rất nhận biết, nhận biết rất sắc sảo, nhận biết chân thành. Thế thì bạn sẽ thấy các cái bẫy khắp xung quanh. Đừng phản ứng lại chúng. Tội nhân bao giờ cũng ở đó, tội phạm bao giờ cũng ở đó - họ cố phá vỡ các giới hạn của xã hội, nhưng họ không bao giờ có thể ra rất xa; họ bao giờ cũng bị bắt.
Cách duy nhất để thoát ra khỏi nó là cách rất tinh tế, và đó là thoát vào bên trong bản thân bạn sâu sắc tới mức xã hội không thể đạt tới đó được. Đó là cách duy nhất - trở thành thực, với tới trung tâm của bạn. Đó là điều Thiền tất cả là gì.
Một lần, tại cuộc tụ tập khoa học, một nhà vật lí trẻ tiến tới nhà thiên văn Anh Sir Arthur Eddington và hỏi:
'Thưa Ngài Arthur, có đúng là ngài là một trong ba người duy nhất trên thế giới thực sự hiểu lí thuyết tương đối của Einstein không?'
Thế rồi để ý thấy cái nhìn không thoải mái tới trên mặt nhà thiên văn, anh ta xin lỗi.
'Tôi xin lỗi,' anh ta nói. 'Tôi không ngụ ý làm khó khăn cho ngài. Tôi biết ngài là người khiêm tốn nhất.'
'Không chút nào,' Eddington nói. 'Tôi chỉ muốn biết người thứ ba có thể là ai.'
Mọi nghi lễ xã hội, khiêm tốn, lễ phép, chỉ là một tầng, một tầng rất mỏng - như khi bạn rót dầu lên nước và lớp dầu mỏng phủ trên nó. Nó thậm chí không sâu như làn da. Đừng bị lừa bởi nó. Cách duy nhất để đi ra ngoài là đi vào trong. Bạn có thể trở thành khiếm nhã - điều đó đang xảy ra. Trở thành chân thành, một số người đang trở thành khiếm nhã. Đó không phải là cách thức. Để là trung thực, mọi người đang trở thành bạo hành. Để là thực, họ đang trở nên giận dữ và mất trí. Đó không phải là cách thức. Nếu bạn muốn là thực, đi vào trung tâm - vì nếu bạn vẫn còn ở ngoại vi bạn sẽ vẫn còn không thực. Để trung tâm của bạn chi phối ngoại vi đi. Bạn đi về trung tâm.
Và đi khẩn trương vào. Tôi không ngụ ý nôn nóng. Tôi ngụ ý không lười nhác. Vì vấn đề là ở chỗ nếu bạn đã sống quá lâu trong xã hội và bạn đã tuân theo các qui tắc và qui định của nó trong thời gian lâu nữa, người ta trở nên quen với nó. Người ta quên mất rằng nó là lệ thuộc, người ta quên mất rằng đây là xiềng xích. Xiềng xích bắt đầu có vẻ giống như đồ trang sức. Thực ra bạn bắt đầu bảo vệ chúng.
Chuyện xảy ra.
Để mừng ngày cưới lần thứ ba mươi của họ, Mulla Nasruddin về nhà và tặng vợ một con khỉ nhỏ. 'Anh dở hơi hay cái gì thế?' cô Nasruddin la lên. 'Chúng ta sẽ để con khỉ này ở chỗ chết tiệt nào?'
'Đừng lo,' Nasruddin nói. 'Nó sẽ ngủ ngay trong giường cùng chúng ta.'
'Thế mùi hôi thì sao?'
'Nếu anh có thể chịu được mùi hôi trong ba mươi năm, nó sẽ sớm quen mùi đó thôi.'
Phải khẩn trương vì một khi bạn được lắng đọng sự việc sẽ là khó. Khó bởi vì bạn sẽ không nhận ra rằng bạn đang trong lệ thuộc. Nếu bạn có thể thoát càng trẻ hơn, sẽ càng dễ hơn. Bạn càng già hơn, sự việc trở thành càng khó hơn.
Bây giờ, câu chuyện.
Sau khi Bàn Khuê qua đời, một người mù sống gần đền của thầy nói với một người bạn: 'Từ khi tôi mù tôi không thể nhìn được mặt mọi người, cho nên tôi phải đánh giá tính cách người đó bằng âm thanh tiếng nói của người đó.
Bình thường khi tôi nghe ai đó chúc mừng người khác vì hạnh phúc hay thành công của người đó, tôi cũng nghe thấy thanh bí mật của ghen tị. Khi chia buồn được bày tỏ cho sự không may của người khác, tôi nghe thấy hài lòng và thoả mãn, dường như người đi an ủi thực sự vui mừng đã có cái gì đó bỏ lại để thu lấy trong thế giới riêng của người đó.
'Tuy nhiên, với mọi kinh nghiệm của tôi, giọng nói của Bàn Khuê bao giờ cũng chân thành. Bất kì khi nào ông ấy bày tỏ hạnh phúc, tôi không nghe thấy gì ngoài hạnh phúc, và bất kì khi nào ông ấy bày tỏ buồn rầu, buồn rầu là tất cả điều tôi nghe thấy.'
Đây là sự tôn kính lớn nhất có thể được làm với một người, với kí ức về một người.
Bàn Khuê là một trong những Thiền sư vĩ đại nhất. Người mù này thường sống gần ngôi đền, không thể nhìn thấy được mặt mọi người. Người mù trở nên rất, rất nhạy cảm. Vì họ mù họ trở nên rất nhạy cảm. Vì mắt họ không hoạt động, toàn thể năng lượng và năng lực để nhìn chuyển sang tai họ. Tai họ trở thành cái thay thế cho mắt.
Và có khác biệt giữa mắt và tai. Mắt là tuyến tính, chúng chỉ nhìn theo một hướng. Tai không tuyến tính. Tai nghe từ mọi chiều hướng, âm thanh được thu lấy từ mọi hướng. Tai có tính toàn bộ hơn mắt. Mắt chỉ hội tụ; tai được tập trung hơn. Tai nhiều tính thiền hơn; do đó mọi thiền nhân nhắm mắt, vì với mắt tâm trí trở thành tuyến tính. Dễ tập trung bằng mắt; khó thiền. Nhớ sự khác biệt: khi bạn tập trung, bạn hội tụ tâm trí bạn chỉ chuyên vào cái gì đó, và mọi thứ khác bị loại ra khỏi nó. Bạn chỉ đưa vào điều nào đó mà bạn đang tập trung, và mọi thứ bị loại trừ. Bạn hội tụ. Nhưng tai có tính thiền hơn. Chúng bao gồm tất cả, mọi thứ đang xảy ra xung quanh. Nếu bạn đang nghe tôi, bạn cũng nghe chim. Nó đồng thời xảy ra. Với tai, sự tồn tại là đồng thời; với mắt nó là tuyến tính, dần dần. Nếu tôi bắt đầu nhìn từ phía này sang phía kia, đầu tiên tôi sẽ thấy Amida, thế rồi Teertha, thế rồi ai đó khác, thế rồi ai đó khác - tất cả các bạn ở đây cùng lúc. Nhưng mắt sẽ tạo ra việc duyệt tuyến tính điều làm sai lạc thực tại. Bạn không ở đây theo một hàng, tất cả các bạn ở đây cùng lúc. Nhưng nếu tôi nghe bằng tai, với mắt nhắm, theo việc thở của bạn, bản thân bạn - thế thì tất cả các bạn ở đây cùng lúc.
Tai gần sự tồn tại hơn mắt, và điều không may là tai đã bị bỏ quên và mắt đã trở thành rất chi phối. Các nhà tâm lí nói rằng tám mươi phần trăm tri thức con người được thu qua mắt. Tám mươi phần trăm! Nó là quá nhiều. Nó đã trở thành gần như độc tài. Mắt đã trở thành kẻ độc tài. Tai gần với sự tồn tại hơn, gần với sự tồn tại đang lan rộng, với tính cùng lúc của sự tồn tại.
Có các phương pháp, đặc biệt trong Thiền, nơi người ta đơn giản ngồi và lắng nghe - lắng nghe sự tồn tại, không tập trung vào bất kì chỗ nào. Dễ cho mắt bị nhắm lại hơn; bạn có thể mở chúng, bạn có thể nhắm chúng. Tâm trí bạn có thể thao túng mắt bạn, nhưng tai thì bạn không thể đóng lại được. Chúng bao giờ cũng mở.
Cho nên nếu sự nhấn mạnh của bạn chuyển từ mắt sang tai, bạn sẽ trở nên mở hơn. Mắt có thể bị thao túng dễ dàng hơn, tâm trí có thể giở thủ đoạn với mắt. Với tai nó khó giở thù đoạn hơn.
Nếu bạn bắt gặp một người mù, bạn sẽ thấy, điều đó xảy ra. Người đó bắt đầu nhìn bằng tai của mình. Và người đó có thể thấy nhiều sắc thái tinh tế mà mắt không thể thấy được. Người đó trở nên cảm nhận hơn. Bằng âm thanh, bằng thanh điệu, bằng thăng giáng nhỏ trong thanh, những lên xuống, người đó bắt đầu thấy sâu trong bạn. Và vì người đó không phải là một phần của xã hội - xã hội thuộc về những người có mắt - người mù gần như người bị ruồng bỏ, ngoài lề xã hội. Cho nên bạn không biết cách lừa người mù. Bạn biết cách lừa người có mắt nhưng bạn không biết cách lừa người mù. Bạn không bao giờ thực hành điều đó, nó không bao giờ xảy ra. Hiếm khi bạn bắt gặp người mù.
Người đó bắt đầu thấy nhiều điều. Ngay cả với bước chân của bạn, với âm thanh bước chân của bạn, người đó bắt đầu nhận ra nhiều điều trong bạn. Bạn có là người được bắt rễ trong đất không? Có được tiếp đất không? Người mù có thể thấy chỉ bằng tiếng bước chân của bạn - người đó có thể nghe thấy liệu bạn có được tiếp đất hay không.
Mọi người đi theo những cách khác nhau, bước đi theo cách khác nhau. Nếu vị Phật bước ông ấy cực kì được tiếp đất. Chân ông ấy gần như rễ của cây. Ông ấy ở trong tiếp xúc sâu với đất. Ông ấy được nuôi dưỡng bởi đất, đất được nuôi dưỡng bởi ông ấy. Có việc truyền năng lượng liên tục.
Bình thường mọi người là cây bị bật rễ. Họ bước đi dường như họ bị bật rễ; họ không có rễ trong đất, họ không được tiếp đất. Đôi khi bạn thử xem. Đứng bằng chân trần trên đất hay trên cát trên bãi biển và chỉ cảm thấy rằng chân bạn giống như rễ và rằng chúng đạt tới chiều sâu trong đất. Và bắt đầu đung đưa cùng gió như cây. Quên rằng bạn là người đi, nghĩ về bản thân bạn như cây, và bạn sẽ sớm thấy cái gì đó truyền giữa bạn và đất. Có thể mất chút ít thời gian vì bạn đã quên mất ngôn ngữ này nhưng một ngày nào đó bạn sẽ thấy cái gì đó đang truyền. Cái gì đó được đất truyền cho chân bạn và bạn cũng đang đáp lại, đáp ứng. Và ngày điều đó xảy ra bạn sẽ bắt đầu bước đi theo cách mới toàn bộ - được bắt rễ, vững chãi, không ẻo lả, không buồn, sống động hơn, đầy năng lượng. Bạn sẽ ít mệt mỏi hơn và bước chân của bạn sẽ có phẩm chất khác.
Người mù có thể lập tức nói liệu người này được bắt rễ trong đất hay không.
Người là kẻ cắp bước đi theo cách khác - liên tục sợ hãi. Nỗi sợ đi vào trong bước chân, trong âm thanh của bước chân. Người đang bước về nhà riêng của mình - ở nhà, thoải mái - bước đi theo cách khác.
Người mù này sống gần ngôi đền của Bàn Khuê phải đã biết hàng nghìn người. Người đó là người ăn xin. Người đó nói, khi Bàn Khuê chết,
'Bình thường khi tôi nghe ai đó chúc mừng người khác vì hạnh phúc hay thành công của người đó, tôi cũng nghe thấy thanh bí mật của ghen tị.'
Khi mọi người chúc mừng người khác, sâu bên dưới họ ghen tị. Ghen tị có đó. Chỉ là vì nghi lễ xã hội mà họ đang đáp ứng. Tiếng nói của họ sẽ biểu lộ điều đó. Bạn quan sát, bạn bắt đầu quan sát cuộc sống. Quan sát là điều hay. Nhiều điều đang xảy ra quanh bạn liên tục. Bạn đang bỏ lỡ các kinh nghiệm vô cùng. Quan sát giọng nói của mọi người - ai đó chúc mừng ai đó. Thử xem giọng nói của người đó nói cái gì - không phải là điều người đó đang nói, mà điều giọng của người đó nói. Và lập tức bạn sẽ hiểu điều người mù này ngụ ý. Có ghen tị tinh vi, ghen ghét, đau đớn, khổ sở, thất vọng - rằng ai đó khác đã thành công và anh ta đã không thành công. Nó chỉ là lời nói đãi bôi.
Khi chia buồn được bày tỏ cho sự không may của người khác, tôi nghe thấy hài lòng và thoả mãn,'
Điều thứ hai còn sâu hơn. Điều thứ nhất bạn có thể hiểu. Bạn có thể nói, 'Đúng, thực. Có ghen tị khi mình chúc mừng ai đó.' Nhưng người mù nói rằng khi bạn an ủi, khi bạn thấy ai đó đã chết hay ai đó mới bị phá sản hay nhà ai đó bị cháy, và bạn tới và bạn thông cảm và bạn nói, 'Điều đó thật tồi tệ,' sâu bên dưới có sự thoả mãn và hài lòng tinh vi. Vì sâu bên dưới bạn đang cảm thấy tốt rằng nhà của bạn đã không bị cháy, nhà của ai đó khác đã cháy; rằng vợ bạn đã không chết, vợ ai đó khác đã chết; ít nhất con bạn vẫn còn sống, con của ai đó khác đã chết. Thượng đế đã không ác thế với bạn. Bạn cảm thấy niềm vui tinh vi.
Bất kì khi nào bạn thông cảm hay bày tỏ lời chia buồn, quan sát đi. Hay khi bạn quan sát người khác làm điều đó, cứ nhìn sâu vào trong giọng nói của họ - cái gì đó khác cũng đang hiện diện; nhất định là như vậy. Trong yêu của bạn, thù ghét hiện diện. Ngay cả khi bạn cười, cái gì đó sâu bên dưới liên tục than vãn bên trong bạn. Tiếng cười của bạn không tinh khiết; tiếng cười của bạn có thể bị thay đổi thành tiếng than vãn rất dễ dàng, than vãn của bạn có thể bị đổi thành tiếng cười rất dễ dàng. Bạn biết điều đó. Bạn yêu một người và bạn có thể ghét người đó bất kì khoảnh khắc nào. Bạn đã sẵn sàng chết cho người đó, và giờ bạn sẵn sàng giết người đó. Bạn có thể trở thành thù bất kì khoảnh khắc nào. Con người là mâu thuẫn, tinh thần phân liệt.
Và người mù này nói, 'Tuy nhiên, với mọi kinh nghiệm của tôi, giọng nói của Bàn Khuê bao giờ cũng chân thành. Bất kì khi nào ông ấy bày tỏ hạnh phúc, tôi không nghe thấy gì ngoài hạnh phúc...'
Nó là tinh khiết, không bị ô nhiễm bởi cái đối lập, không bị làm biến chất, không bị làm mâu thuẫn. Nó là đơn giản. Nó không phức tạp. Nó là chân thành.
'...và bất kì khi nào ông ấy bày tỏ buồn rầu, buồn rầu là tất cả điều tôi nghe thấy.'
Tính đơn giản này là mục đích của Thiền; tính chân thành này là mục đích của Thiền.
Tôi đã đọc vài dòng của T. S. Eliot hôm nọ:
Điều kiện của tính đơn giản đầy đủ (trả giá không ít hơn mọi thứ) và tất cả sẽ là tốt và tất cả cách thức của mọi thứ sẽ là tốt khi lưỡi lửa được bao bọc trong nút đỉnh của lửa và lửa và hoa hồng là một.
Chúng diễn đạt chính bản chất của Thiền. Và lửa và hoa hồng là một. Một khoảnh khắc của tính đơn giản tới khi năng lượng được đầu tư vào thù ghét và năng lượng được đầu tư vào yêu được xả ra từ các đối lập cực của chúng. Và lửa và hoa hồng là một.
Thế thì một người đơn thuần là đơn giản. Người đó không có mâu thuẫn trong người đó. Bạn có thể nếm người đó; vị của người đó bao giờ cũng một kiểu. Và bất kì cái gì người đó làm, người đó làm nó một cách toàn bộ - không có cách khác. Người đó thậm chí không thể làm một việc nhỏ mà không toàn bộ trong nó. Ngay cả một cử chỉ nhỏ của tay người đó và người đó là toàn bộ ở đó trong cử chỉ đó. Người đó nhìn bạn và người đó ở đó trong cái nhìn của mình - ở đó toàn bộ. Người đó chạm bạn - đó không chỉ là tay người đó chạm bạn, đó là toàn thể bản thân người đó.
Bình thường chúng ta thao tác mọi thứ - ghế, bàn, cả nghìn lẻ một thứ - và chúng ta đã quên rằng tay được ngụ ý cái gì đó nhiều hơn, không chỉ thao tác các vật. Cho nên khi bạn chạm vào tay người yêu của bạn, bạn chạm dường như bạn chạm vào bàn. Bạn đã quên rằng tay không chỉ để thao tác, chúng là để cho nữa. Tay đã trở thành chết.
Khi một người như Bàn Khuê chạm, thế thì bạn sẽ biết chạm là gì. Ông ấy sẽ chảy qua cái chạm của ông ấy một cách toàn bộ vào trong bạn; ông ấy sẽ rót bản thân ông ấy vào trong bạn. Cái chạm của ông ấy sẽ là món quà, cái nhìn của ông ấy sẽ là món quà, vì ông ấy đã đạt tới. Ông ấy đã cho món quà tối thượng của hiện hữu riêng của ông ấy - và lửa và hoa hồng là một.
Lắng nghe con tim bạn, đi theo con tim bạn, dù đặt cược bất kì cái gì:
Điều kiện của tính đơn giản đầy đủ
trả giá không ít hơn mọi thứ...
Là đơn giản là gian nan, vì là đơn giản phải trả giá bằng mọi thứ bạn có. Bạn phải mất tất cả để là đơn giản. Đó là lí do tại sao mọi người đã chọn là phức tạp và họ đã quên cách là đơn giản.
Nhưng chỉ con tim đơn giản mới đập rộn ràng cùng Thượng đế, tay trong tay. Chỉ con tim đơn giản hát cùng Thượng đế trong hài hoà sâu sắc. Để đạt tới điểm đó bạn sẽ phải tìm ra con tim của bạn, cái đập rộn ràng riêng của bạn, nhịp tim đập riêng của bạn.
'Đây là con đường của tôi,' Nietzsche thường nói. 'Con đường của ông ở đâu? Vậy tôi đã trả lời cho những người hỏi tôi về con đường ấy. Với con đường ấy... điều đó không tồn tại.'
'Đây là con đường của tôi, con đường của ông ở đâu? Vậy tôi đã trả lời cho những người hỏi tôi về con đường ấy. Với con đường ấy... điều đó không tồn tại.' Chỉ các con đường tồn tại - Con đường ấy không tồn tại. Con đường của ông, con đường của tôi, có - nhưng con đường ấy, không.
Thiền là con đường tuyệt đối cá nhân. Nó không phải là tôn giáo theo nghĩa của Ki tô giáo, nó không phải là tôn giáo theo nghĩa của bất kì tổ chức nào. Người ta phải trở thành cá nhân. Từ 'individual-cá nhân' là tốt. Nó đơn giản ngụ ý: người không thể bị phân chia. Không thể bị phân chia ngụ ý cá nhân. Bạn còn chưa là cá nhân vì bạn chia chẻ. Trở thành một và bạn sẽ trở thành cá nhân.
Đánh cược là lớn, mạo hiểm là lớn, nhưng nó xứng đáng với điều đó.

0 Đánh giá

Ads Belove Post