Chương 5. Tình yêu không biết tới nghĩa vụ

Osho - Dhammapada: Con đường của Phật (Tập 5)

Chương 5. Tình yêu không biết tới nghĩa vụ

Yêu bản thân mình và quan sát –

Hôm nay, ngày mai, luôn luôn.

Trước hết đưa bản thân ông vào con đường,

Thế rồi dạy,

Và như vậy đánh bại nỗi buồn.

Để nắn thẳng cái cong

Ông trước hết phải làm điều khó hơn –

Nắn thẳng bản thân mình.

Ông là thầy duy nhất của mình. Ai khác?

chinh phục bản thân mình,

Và khám phá ra người thầy của mình.

Ông đã ương bướng nuôi dưỡng

Những điều hại riêng của mình.

Chẳng mấy chốc nó sẽ nghiền nát ông

Như kim cương nghiền nát đá.

Bởi ngu si riêng của mình

Ông sẽ bị hạ xuống thấp

Vì những ước muốn thù địch tồi tệ nhất.

Cho nên cây leo bóp nghẹt cây chủ.

Phục vụ bản thân mình khó làm sao,

Làm mất bản thân mình dễ làm sao

Trong điều hại và điều ngu.

Đám sậy katthaka chết đi khi nó mang quả.

Người ngu cũng thế,

Khinh bỉ giáo huấn của người đã thức tỉnh,

Hắt hủi những người theo luật,

Sẽ diệt vong khi ngu xuẩn của người đó nở hoa.

Chúng ta bắt đầu bằng một trong những lời kinh sâu sắc nhất của Phật Gautama:

Yêu bản thân mình...

Chính điều đối lập lại đã được dạy cho bạn bởi mọi truyền thống của thế giới, mọi nền văn minh, mọi nền văn hoá, mọi nhà thờ. Họ nói: yêu người khác, đừng yêu bản thân mình. Và có chiến lược tinh ranh nào đó đằng sau các giáo lí của họ. $ketdoan $modoan

Yêu là chất nuôi dưỡng cho linh hồn. Cũng như thức ăn dành cho thân thể, tình yêu dành cho linh hồn. Không có thức ăn thân thể yếu, không có tình yêu linh hồn yếu. Và không nhà nước nào, không nhà thờ nào, không quyền lợi được đầu tư nào, đã từng muốn mọi người có linh hồn mạnh mẽ, bởi vì người có năng lượng tâm linh nhất định có tính nổi dậy.

Yêu làm cho bạn có tính nổi dậy, cách mạng. Yêu cho bạn đôi cánh soải bay lên cao. Yêu cho bạn cái nhìn thấu vào mọi sự, để cho không ai có thể lừa được bạn, khai thác bạn, áp bức bạn. Và các tu sĩ và chính khách tồn tại chỉ trên máu của bạn - họ tồn tại chỉ ở việc khai thác. Họ là kẻ ăn bám, mọi tu sĩ và mọi chính khách.

Để làm cho bạn yếu về tâm linh họ đã tìm ra phương pháp chắc chắn, một trăm phần trăm được đảm bảo, và đó là dạy bạn không yêu bản thân mình - bởi vì nếu một người không thể yêu được bản thân mình người đó không thể yêu được bất kì ai khác. Giáo lí này rất thủ đoạn. Họ nói: Yêu người khác đi - bởi vì họ biết nếu bạn không thể yêu được bản thân mình bạn không thể yêu được chút nào. Nhưng họ cứ nói: Yêu người khác, yêu nhân loại, yêu Thượng đế, yêu tự nhiên, yêu vợ bạn, chồng bạn, con bạn, bố mẹ bạn, nhưng đừng yêu bản thân bạn - bởi vì yêu bản thân bạn là ích kỉ theo họ.

Và họ kết án tự ái vì họ chẳng kết án cái gì khác - và họ đã làm cho giáo lí của họ thành rất logic. Họ nói: Nếu bạn yêu bản thân mình bạn sẽ trở thành người bản ngã, nếu bạn yêu bản thân mình bạn sẽ trở thành tự yêu mình. Điều đó không đúng. Một người yêu bản thân mình thấy rằng không có bản ngã trong mình. Chính bởi việc yêu người khác mà không yêu bản thân mình, bởi việc cố gắng yêu người khác, mà bản ngã phát sinh.

Các nhà truyền giáo, các nhà cải cách xã hội, những người phục vụ xã hội, có những bản ngã lớn nhất thế giới - một cách tự nhiên thôi, bởi vì họ nghĩ bản thân mình là sinh linh tối cao rồi. Họ không phải là người thường - người thường yêu bản thân họ - họ yêu người khác, họ yêu những ý niệm lớn lao, họ yêu Thượng đế. Và mọi tình yêu của họ đều giả, bởi vì mọi tình yêu của họ không có gốc rễ nào.

Người yêu bản thân mình lấy bước đi đầu tiên hướng tới tình yêu thực.

Điều đó giống như ném hòn đá cuội vào cái hồ im lặng: những gợn sóng vòng tròn đầu tiên sẽ phát sinh quanh hòn đá, rất gần với hòn đá, một cách tự nhiên - chúng có thể nảy sinh ở đâu khác được? Và thế rồi chúng sẽ cứ lan toả; chúng sẽ đạt tới bờ xa nhất. Nếu bạn dừng các gợn sóng nảy sinh gần hòn đá, sẽ không có gợn sóng nào hết cả. Thế thì bạn không thể hi vọng tạo ra gợn sóng đạt tới những bờ xa nhất được; điều đó là không thể được.

Và các tu sĩ và các chính khách trở nên nhận biết về hiện tượng này: làm mọi người dừng việc yêu bản thân họ và bạn đã phá huỷ đi năng lực yêu của họ. Bây giờ bất kì cái gì họ nghĩ là yêu cũng sẽ chỉ là rởm. Nó có thể là nghĩa vụ, nhưng không phải tình yêu - và nghĩa vụ là từ tục tĩu bẩn thỉu. Bố mẹ đang hoàn thành nghĩa vụ của họ với con cái, và thế rồi đến lượt mình con cái sẽ hoàn thành nghĩa vụ của chúng với bố mẹ chúng. Vợ có nghĩa vụ với chồng và chồng có nghĩa vụ với vợ. Tình yêu ở đâu?

Tình yêu không biết gì tới nghĩa vụ cả. Nghĩa vụ là gánh nặng, là hình thức. Tình yêu là vui vẻ, sự chia sẻ; tình yêu là không hình thức. Người yêu không bao giờ cảm thấy rằng mình đã làm đủ; người yêu bao giờ cũng cảm thấy rằng nhiều nữa là có thể. Người yêu chưa bao giờ cảm thấy, "Mình có nghĩa vụ với người khác." Ngược lại, người đó cảm thấy, "Bởi vì tình yêu của mình đã được tiếp nhận, mình được gia ơn. Người kia đã gia ơn cho mình bởi việc tiếp nhận món quà của mình, bởi việc không bác bỏ nó." Con người của nghĩa vụ nghĩ, "Mình là người cao hơn, người tâm linh, phi thường. Trông cách tôi phục vụ mọi người!" $ketdoan $modoan

Những người phục vụ nhân dân này là những người rởm nhất thế giới, và là những kẻ gây hại nhất nữa. Nếu chúng ta có thể gạt bỏ những công bộc này, nhân loại sẽ được nhẹ gánh, sẽ cảm thấy rất nhẹ nhàng, sẽ có khả năng lại nhảy múa, lại ca hát.

Nhưng trong nhiều thế kỉ gốc rễ của bạn đã bị chặt rồi, bị đầu độc rồi. Bạn đã bị làm cho sợ hãi ngay cả trong tình yêu với bản thân mình, cái là bước đầu tiên của tình yêu và là kinh nghiệm đầu tiên. Người yêu bản thân mình kính trọng bản thân mình, và người yêu bản thân mình và kính trọng bản thân mình kính trọng người khác nữa, bởi vì người đó biết, "Cũng như mình hiện hữu, người khác hiện hữu. Cũng như mình tận hưởng tình yêu, kính trọng, chân giá trị, người khác cũng tận hưởng." Người đó trở nên nhận biết rằng chúng ta không khác biệt; khi có liên quan tới những điều nền tảng, chúng ta là một. Chúng ta đều ở dưới cùng một luật: aes dhammo sanantano.

Phật nói: Chúng ta sống dưới cùng một luật vĩnh hằng. Về chi tiết chúng ta có thể khác nhau chút ít - cái đem tới sự đa dạng, điều đó là đẹp - nhưng ở nền tảng chúng ta là một phần của một tự nhiên.

Người yêu bản thân mình tận hưởng tình yêu nhiều, trở nên phúc lạc tới mức tình yêu bắt đầu tuôn trào, nó bắt đầu đạt tới người khác. Nó phải đạt tới! Nếu bạn sống tình yêu, bạn phải chia sẻ nó. Bạn không thể cứ yêu bản thân mình mãi được, bởi vì một điều sẽ trở thành tuyệt đối rõ ràng cho bạn: rằng nếu việc yêu một người, bản thân bạn, mà cực lạc vô cùng và đẹp thế, thì còn bao nhiêu cực lạc nữa đang chờ đợi bạn nếu bạn bắt đầu chia sẻ tình yêu của mình với nhiều, nhiều người!

Dần dần các gợn sóng bắt đầu lan ra ngày một xa hơn. Bạn yêu người khác, thế rồi bạn bắt đầu yêu con vật, chim chóc, cây cối, tảng đá. Bạn có thể rót đầu toàn thể vũ trụ bằng tình yêu của bạn. Một người là đủ để rót đầy toàn thể vũ trụ bằng tình yêu, cũng như một hòn đá cuội có thể rót đầy toàn thể cái hồ bằng các gợn sóng - một hòn đá nhỏ.

Chỉ vị Phật mới có thể nói: Yêu bản thân mình... Không tu sĩ, không chính khách nào có thể đồng ý được với điều đó, bởi vì điều này đang phá huỷ toàn thể cơ ngơi của họ, toàn thể cấu trúc khai thác của họ. Nếu một người không được phép yêu bản thân mình, tâm linh người đó, linh hồn người đó, trở nên ngày càng yếu ớt đi mọi ngày. Thân thể người đó có thể phát triển nhưng người đó không có trưởng thành bên trong, bởi vì người đó không có chất nuôi dưỡng bên trong. Người đó vẫn còn là thân thể gần như không có linh hồn hay chỉ có một tiềm năng, một khả năng, của linh hồn. Linh hồn vẫn còn là hạt mầm, và nó sẽ vẫn còn là hạt mầm nếu bạn không thể tìm thấy mảnh đất đúng của tình yêu cho nó. Và bạn sẽ không tìm thấy nó nếu bạn đi theo ý niệm ngu xuẩn: "Đừng yêu bản thân mình."

Tôi cũng dạy các sannyasin của mình yêu bản thân họ trước hết; điều đó chẳng liên quan gì tới bản ngã cả. Thực ra, tình yêu là ánh sáng tới mức bóng tối của bản ngã không thể tồn tại được chút nào trong nó. Nếu bạn yêu người khác, nếu tình yêu của bạn bị hội tụ vào người khác, bạn sẽ sống trong bóng tối.

Quay ánh sáng của bạn hướng tới bản thân bạn trước nhất, trở thành ánh sáng lên bản thân bạn trước nhất. Để cho ánh sáng xua tan bóng tối bên trong của bạn, những yếu đuối bên trong của bạn. Để cho tình yêu làm bạn thành sức mạnh vô cùng, lực tâm linh. Và một khi linh hồn bạn mạnh mẽ bạn biết bạn sẽ không chết, bạn là bất tử, bạn là vĩnh hằng. $ketdoan $modoan

Tình yêu cho bạn cái nhìn thấu đầu tiên vào vĩnh hằng; tình yêu là kinh nghiệm duy nhất siêu việt lên trên thời gian. Đó là lí do tại sao người yêu không sợ chết: yêu không biết tới chết. Một khoảnh khắc của yêu là nhiều hơn toàn thể vĩnh hằng. Nhưng yêu phải bắt đầu từ chính chỗ bắt đầu. Yêu phải bắt đầu bằng bước đầu tiên này: Yêu bản thân mình...

Đừng kết án bản thân mình. Bạn đã từng bị kết án nhiều thế, và bạn đã chấp nhận tất cả kết án đó. Bây giờ bạn cứ làm điều hại cho bản thân mình. Không ai nghĩ bản thân mình đủ xứng đáng, không ai nghĩ bản thân mình là sáng tạo đẹp đẽ của Thượng đế; không ai nghĩ rằng mình được cần tới chút nào.

Đây là những ý niệm độc hại, nhưng bạn đã bị đầu độc rồi. Bạn đã bị đầu độc bằng sữa của mẹ bạn - và điều này đã là toàn thể quá khứ của bạn. Nhân loại đã sống dưới đám mây đen tối, tối tăm của tự kết án. Nếu bạn kết án bản thân mình, làm sao bạn có thể trưởng thành được? Làm sao bạn có thể lúc nào đó trở nên chín chắn được? Và nếu bạn kết án bản thân mình, làm sao bạn có thể tôn thờ sự tồn tại được? Nếu bạn không thể tôn thờ được sự tồn tại trong mình, bạn sẽ trở nên không có khả năng tôn thờ sự tồn tại trong người khác; điều đó sẽ là không thể được. Bạn có thể trở thành một phần của cái toàn thể chỉ nếu bạn có kính trọng lớn lao với Thượng đế đang cư ngụ bên trong bạn.

Bạn là người chủ, Thượng đế là khách của bạn. Bằng việc yêu lấy bản thân mình bạn sẽ biết điều này: rằng Thượng đế đã chọn bạn làm phương tiện. Trong việc chọn bạn làm phương tiện ngài đã kính trọng bạn, đã yêu bạn. Trong việc tạo ra bạn ngài đã chứng tỏ tình yêu của ngài với bạn. Ngài đã không làm ra bạn một cách ngẫu nhiên đâu; ngài đã làm ra bạn với định mệnh nào đó, với tiềm năng nào đó, với vinh quang nào đó mà bạn phải đạt tới. Vâng, Thượng đế đã tạo ra con người theo hình ảnh riêng của ngài.

Con người phải trở thành thượng đế. Chừng nào con người còn chưa trở thành thượng đế sẽ không có việc hoàn thành, không có mãn nguyện. Nhưng làm sao bạn có thể trở thành thượng đế được? Các tu sĩ của bạn nói rằng bạn là tội nhân. Các tu sĩ nói rằng bạn đã bị an bài rồi, rằng bạn nhất định xuống địa ngục. Và họ làm cho bạn rất sợ việc yêu bản thân mình.

Đây là thủ đoạn của họ: chặt tại chính gốc rễ của tình yêu. Và họ là những người rất tinh ranh, nghề nghiệp tinh ranh nhất trên thế giới là của các tu sĩ; thế rồi họ nói: yêu người khác. Bây giờ điều đó sẽ là chất dẻo, chất tổng hợp, sự giả vờ, sự trình diễn.

Họ nói: Bây giờ yêu nhân loại, yêu đất mẹ của bạn, yêu tổ quốc bạn, yêu cuộc sống, sự tồn tại, Thượng đế. Toàn những từ to lớn, nhưng hoàn toàn vô nghĩa. Bạn đã bao giờ bắt gặp nhân loại chưa? Bạn bao giờ cũng bắt gặp con người - và bạn đã kết án con người đầu tiên mà bạn bắt gặp, đó là bạn. Bạn đã không kính trọng bản thân mình, không yêu bản thân mình. Bây giờ toàn thể cuộc sống của bạn sẽ bị phí hoài trong việc kết án người khác.

Đó là lí tại sao mọi người toàn là những người tìm lỗi lớn lao thế. Họ thấy lỗi với bản thân mình - làm sao họ có thể tránh việc tìm cùng lỗi trong người khác? Thực ra, họ tìm thấy lỗi và họ sẽ khuếch đại chúng lên, họ sẽ làm cho chúng to nhất có thể được. Điều đó dường như là phương cách cứu mình duy nhất; bằng cách nào đó, để giữ thể diện, bạn phải làm điều đó. Đó là lí do tại sao lại có nhiều chỉ trích thế và thiếu tình yêu thế. $ketdoan $modoan

Tôi nói đây là một trong những lời kinh sâu sắc nhất của Phật, và chỉ người đã thức tỉnh mới có thể cho bạn sự sáng suốt như thế.

Ông ấy nói: Yêu bản thân mình... Điều này có thể trở thành nền tảng của biến đổi triệt để. Đừng sợ yêu bản thân mình. Yêu một cách toàn bộđi, và bạn sẽ ngạc nhiên: ngày bạn có thể gạt bỏ tất cả việc tự kết án, tự không kính trọng, ngày bạn có thể gạt bỏ ý niệm về tội lỗi nguyên thuỷ, ngày bạn có thể nghĩ về bản thân mình là xứng đáng và được Thượng đế yêu mến, sẽ là ngày của phúc lành lớn lao. Từ ngày đó trở đi bạn sẽ bắt đầu thấy mọi người trong ánh sáng đúng của họ, và bạn sẽ có từ bi. Và điều đó sẽ không phải là từ bi được trau dồi đâu; nó sẽ là dòng chảy tự nhiên, tự phát.

Và người yêu bản thân mình có thể dễ dàng trở nên có tính thiền, bởi vì thiền nghĩa là hiện hữu với bản thân mình. Nếu bạn ghét bản thân mình - như bạn vẫn ghét, như bạn đã từng được bảo phải ghét, và bạn đã từng tuân theo nó một cách tôn giáo - nếu bạn ghét bản thân mình, làm sao bạn có thể hiện hữu cùng bản thân mình được? Và thiền không là gì ngoài việc tận hưởng sự một mình đẹp đẽ của bạn, mở hội bản thân bạn; đó là điều thiền tất cả là gì.

Thiền không phải là quan hệ; người khác không được cần tới chút nào, người ta là đủ cho bản thân mình. Người ta được tắm trong vinh quang riêng của mình, được tắm trong ánh sáng riêng của mình. Người ta đơn giản vui vẻ bởi vì người ta đang sống động, bởi vì người ta hiện hữu.

Phép màu vĩ đại nhất trên thế giới là ở chỗ bạn hiện hữu, ở chỗ tôi hiện hữu. Hiện hữu là phép màu vĩ đại nhất, và thiền mở ra cánh cửa của phép màu vĩ đại này. Nhưng duy nhất người yêu bản thân mình mới có thể thiền được; bằng không bạn bao giờ cũng trốn khỏi bản thân mình, né tránh bản thân mình. Ai muốn nhìn vào khuôn mặt xấu xí và ai muốn xuyên thấu vào bản thể xấu xí? Ai muốn đi sâu vào trong vũng bùn riêng của mình, vào trong bóng tối riêng của mình? Ai muốn đi vào trong địa ngục mà bạn nghĩ mình đang vậy? Bạn muốn giữ cho toàn thể mọi sự được che đậy bằng những đoá hoa đẹp và bạn muốn bao giờ cũng trốn khỏi bản thân mình.

Do đó mọi người đều tìm kiếm bầu bạn liên tục. Họ không thể ở cùng bản thân mình được; họ muốn ở cùng người khác. Mọi người đều đang tìm kiếm bất kì kiểu bầu bạn nào; nếu họ có thể né tránh bầu bạn với chính mình bất kì cái gì cũng có tác dụng. Họ sẽ ngồi trong rạp chiếu bóng ba giờ đồng hồ để xem cái gì đó hoàn toàn ngu xuẩn. Họ sẽ đọc tiểu thuyết trinh thám hàng giờ, phí hoài thời gian của họ. Họ sẽ đọc cùng tờ báo đọc đi đọc lại chỉ để giữ cho họ bận rộn. Họ sẽ chơi bài và chơi cơ chỉ để giết thời gian - cứ dường như họ có nhiều thời gian lắm!

Chúng ta không có nhiều thời gian đâu; chúng ta không có đủ thời gian để trưởng thành, để hiện hữu, để hân hoan. Nhưng đây là một trong những vấn đề cơ bản được tạo ra bởi việc nuôi dưỡng sai: bạn né tránh bản thân mình.

Mọi người đang ngồi trước ti vi của họ dính chặt lấy ghế, trong bốn, năm, thậm chí sáu giờ. Người Mĩ trung bình xem ti vi năm giờ mỗi ngày, và bệnh này đang lan ra trên khắp thế giới. Và bạn đang xem gì và bạn thu được cái gì? Thiêu đốt mắt mình... bởi vì ti vi là cái đầu tiên trên thế giới mà bạn phải nhìn vào chính nguồn của ánh sáng. Bình thường bạn chẳng bao giờ nhìn vào bản thân ánh sáng - bạn nhìn vào các vật được chiếu sáng. Bạn không nhìn vào mặt trời; bạn nhìn vào hoa hồng -mặt trời chiếu sáng lên hoa hồng. Bạn nhìn vào cây xanh, bạn nhìn vào mặt mọi người. Bạn không nhìn vào bản thân bóng đèn điện; bạn nhìn vào bức tranh trên tường. Bạn sẽ không thể nào thấy được bức tranh nếu ánh sáng không có đó, nhưng bạn không nhìn trực tiếp vào nguồn sáng bởi vì điều đó đốt cháy cơ chế rất tinh vi của mắt bạn. $ketdoan $modoan

Bây giờ trong ti vi bạn đang nhìn trực tiếp vào nguồn sáng. Xem phim còn tốt hơn xem ti vi, bởi vì ít nhất bạn cũng không nhìn trực tiếp vào nguồn sáng. Ti vi tạo ra nhiều bệnh tật thế, bây giờ họ đang nghi ngờ rằng ngay cả ung thư cũng có thể là một trong các bệnh do ti vi gây ra. Và vài bệnh mới nữa nhất định sẽ được khám phá ra chóng thôi, bởi vì thế hệ xem ti vi trong năm, sáu giờ một ngày đang lớn dần lên.

Nhưng điều này bao giờ cũng là vậy; cho dù ti vi mà không có đi chăng nữa, vẫn có các thứ khác. Vấn đề là như nhau: làm sao né tránh bản thân mình, bởi vì người ta cảm thấy xấu thế. Và ai đã làm cho bạn xấu thế? - cái gọi là những người tôn giáo của bạn, các giáo hoàng của bạn, các shankaracharyas của bạn. Họ chịu trách nhiệm cho việc bóp méo khuôn mặt của bạn và họ đã thành công. Họ đã làm cho mọi người thành xấu.

Từng đứa trẻ được sinh ra đều đẹp, và thế rồi chúng ta bắt đầu bóp méo cái đẹp của nó, làm què quặt nó theo nhiều cách, làm tê liệt nó theo nhiều cách, bóp méo sự cân đối của nó, làm cho nó mất cân bằng. Sớm hay muộn nó trở nên ghê tởm với bản thân mình tới mức nó sẵn sàng sống cùng với bất kì ai. Nó có thể đi tới gái mãi dâm để né tránh bản thân mình.

Yêu bản thân mình.., Phật nói. Và điều này có thể biến đổi toàn thế giới. Nó có thể phá huỷ toàn thể quá khứ xấu xí. Nó có thể báo trước một thời đại mới, nó có thể là sự bắt đầu của một nhân loại mới.

Do đó nhấn mạnh của tôi là vào tình yêu - nhưng tình yêu bắt đầu từ bản thân bạn, thế thì nó có thể cứ lan toả. Nó cứ lan toả theo cách riêng của nó; bạn không cần làm cái gì để lan toả nó.

Yêu bản thân mình.., Phật nói. Và thế rồi ngay lập tức ông ấy nói: và quan sát... Đó là thiền, đó là cái tên của Phật dành cho thiền. Nhưng yêu cầu đầu tiên là yêu bản thân mình, và thế rồi quan sát. Nếu bạn không yêu bản thân mình và bắt đầu quan sát, bạn có thể cảm thấy giống như tự tử.

Nhiều Phật tử cảm thấy giống như tự tử bởi vì họ không chú ý tới phần thứ nhất của lời kinh này, họ lập tức nhảy vào phần thứ hai: quan sát bản thân mình. Thực ra, tôi chưa bao giờ bắt gặp một lời bình luận nào về Dhammapada, về những lời kinh này của Phật, mà đã chú ý tới phần thứ nhất: Yêu bản thân mình.

Socrates nói: Biết bản thân ông, Phật nói: Yêu bản thân ông. Và Phật là đúng hơn nhiều, bởi vì chừng nào bạn còn chưa yêu bản thân mình bạn sẽ không bao giờ biết tới bản thân mình - việc biết chỉ tới về sau, yêu chuẩn bị mảnh đất. Yêu là khả năng của việc biết bản thân người ta, yêu là con đường đúng để biết bản thân người ta.

Tôi có thời đã ở cùng một sư Phật giáo, Jagdish Kashyap; ông ấy bây giờ chết rồi. Ông ấy là người tốt. Chúng tôi đã nói về Dhammapada và chúng tôi đã bắt gặp lời kinh này, và ông ấy bắt đầu nói về quan sát, cứ dường như ông ấy đã không đọc phần đầu chút nào. Không phật tử truyền thống nào đã từng chú ý tới phần thứ nhất; ông ấy đơn giản bỏ qua nó. $ketdoan $modoan

Tôi nói với Bhikshu Jagdish Kashyap, "Đợi đã! Ông đang bỏ qua cái gì đó rất bản chất. Quan sát là bước thứ hai và ông đang làm nó thành bước thứ nhất, và nó không thể là bước thứ nhất được."

Thế rồi ông ấy đọc lại lời kinh và ông ấy nói với con mắt hoang mang, "Tôi đã từng đọc Dhammapada cả đời mình và tôi phải đã đọc kinh này cả triệu lần rồi - nó là lời cầu nguyện mọi sáng của tôi để đọc qua Dhammapada, tôi có thể nhắc lại nó đơn giản từ trí nhớ lấy, nhưng tôi chưa bao giờ nghĩ rằng 'yêu bản thân mình' là phần đầu của thiền và quan sát là phần thứ hai."

Và đây là trường hợp của hàng triệu Phật tử trên khắp thế giới, và đây là trường hợp với tân Phật tử nữa - bởi vì ở phương Tây Phật giáo bây giờ đang lan rộng.

Thời gian cho Phật đã tới ở phương Tây. Bây giờ phương Tây sẵn sàng hiểu Phật, và cùng sai lầm đang bị mắc phải ở đó nữa. Không ai nghĩ rằng "Yêu bản thân mình" phải là nền tảng cho việc biết bản thân mình, cho việc quan sát bản thân mình... bởi vì chừng nào bạn còn chưa yêu bản thân mình thì bạn không thể đối diện với bản thân mình, bạn sẽ né tránh. Việc quan sát của bạn bản thân nó có thể là cách để né tránh bản thân mình.

Thứ nhất:

Yêu bản thân mình và quan sát - Hôm nay, ngày mai, luôn luôn.

Tạo ra năng lượng yêu quanh bản thân bạn đi. Yêu thân thể bạn, yêu tâm trí bạn. Yêu toàn thể bộ máy của bạn, toàn thể cơ thể bạn. Với "yêu" được ngụ ý: chấp nhận nó như nó vậy, không cố gắng kìm nén. Chúng ta kìm nén chỉ khi chúng ta ghét cái gì đó, chúng ta kìm nén chỉ khi chúng ta chống lại cái gì đó. Đừng kìm nén, bởi vì nếu bạn kìm nén, làm sao bạn sẽ quan sát? Và chúng ta không thể nhìn thẳng vào mắt kẻ thù được; chúng ta chỉ có thể nhìn vào mắt của người yêu của mình. Nếu bạn không phải là người yêu bản thân mình bạn sẽ không có khả năng nhìn vào trong mắt riêng của mình, vào trong khuôn mặt riêng của mình, vào trong thực tại riêng của mình.

Quan sát là thiền, cái tên của Phật đặt cho thiền. 'Quan sát' là từ quan sát của Phật. Ông ấy nói: Nhận biết, tỉnh táo, đừng vô ý thức. Đừng cư xử theo cách ngủ. Đừng cứ vận hành như cái máy, như rô bốt. Đó là cách mọi người đang vận hành.

Mike vừa mới chuyển tới căn hộ của mình và quyết định mình phải làm quen với nhà hàng xóm bên kia hành lang. Khi cửa mở ra anh ta vui mừng ngạc nhiên thấy một cô gái tóc vàng xinh đẹp trẻ trung ló ra từ bộ áo ngủ thấy rõ bên trong.

Mike nhìn thẳng vào mắt cô ấy và nói thêm: "Xin chào! Tôi là cục cưng mới của cô đối diện qua hành lang đây - tôi có thể mược cô cái chén được không?"

Mọi người sống một cách vô ý thức: họ không nhận biết về điều họ đang nói, điều họ đang làm - họ không có tính quan sát. Mọi người cứ phỏng đoán, không nhìn; họ không có sáng suốt nào, họ không thể có được. Sáng suốt chỉ nảy sinh qua tính quan sát lớn lao: thế thì bạn có thể thấy ngay cả bằng mắt nhắm. Ngay bây giờ bạn không thể thấy được cho dù với mắt mở. Bạn phỏng đoán, bạn suy diễn, bạn áp đặt, bạn phóng chiếu.

Grace nằm trên tràng kỉ của nhà tâm thần.

"Nhắm mắt lại và thảnh thơi đi," bác sĩ tâm thần nói, "và tôi sẽ thử một thực nghiệm." $ketdoan $modoan

Ông ta rút chiếc túi khoá bằng da ra khỏi túi quần, kéo phec mơ tuya mở nó ra và lắc chìa khoá. "Âm thanh đó nhắc nhở cô về cái gì?" ông ta hỏi.

"Dục," cô ấy thì thào.

Thế rồi ông ta đóng túi lại và chạm nó và mu bàn tay cô gái. Thân thể cô ta cứng lại.

"Và cái đó?" nhà tâm thần hỏi.

"Dục," Grace lầm bầm một cách sốt ruột.

"Bây giờ mở mắt ra," bác sĩ chỉ thị, "và nói cho tôi tại sao tôi đã gợi dục cho cô."

Một cách ngần ngại, tròng mắt cô ấy nhấp nháy mở ra. Grace thấy túi chìa khoá trong tay nhà phân tâm và thẹn đỏ mặt.

"Thế này - lúc bắt đầu," cô ta lắp bắp, "tôi cứ tưởng rằng âm thanh đầu tiên là việc mở khoá quần của ông..."

Tâm trí bạn thường xuyên phóng chiếu - phóng chiếu bản thân nó. Tâm trí bạn thường xuyên can thiệp vào thực tại, cho nó mầu sắc, hình và dạng mà không phải của riêng nó. Tâm trí bạn chưa bao giờ cho phép bạn thấy cái đang đó; nó cho phép bạn thấy chỉ cái nó muốn thấy.

Mới hai mươi năm trước đây, các nhà khoa học vẫn nghĩ rằng mắt chúng ta, tai, mũi và các giác quan khác, và tâm trí, đều không là gì ngoài những lối mở vào thực tại, cây cầu tới thực tại. Nhưng trong vòng hai mươi năm - hai mươi năm qua - toàn thể hiểu biết đã thay đổi. Bây giờ họ nói các giác quan của chúng ta và tâm trí không thực sự là các lối mở tới thực tại mà là lính gác cản lại nó. Chỉ hai phần trăm thực tại đi qua những lính gác này vào trong bạn; chín mươi tám phần trăm thực tại bị giữ ở ngoài. Và hai phần trăm đạt tới bạn đó và bản thể bạn không còn như trước nữa; nó phải đi qua nhiều rào chắn, nó phải tuân thủ nhiều điều tâm trí, tới mức lúc nó đạt tới bạn nó không còn là bản thân nó nữa.

Thiền nghĩa là gạt tâm trí sang bên để cho nó không còn can nhiễu vào thực tại và bạn có thể thấy mọi thứ như chúng vậy. Tại sao tâm trí can thiệp vào tất cả? - bởi vì tâm trí do xã hội tạo ra. Nó là tác nhân của xã hội ở bên trong bạn; nó không trong phục vụ bạn đâu, nhớ lấy! Nó là chính tâm trí bạn nhưng nó không phục vụ bạn; nó đang trong mưu đồ chống lại bạn. Nó đã từng được xã hội ước định; xã hội đã cấy nhiều điều vào trong nó. Nó là tâm trí bạn, nhưng nó không vận hành như người phục vụ bạn; nó vận hành như người phục vụ xã hội.

Nếu bạn là người Ki tô giáo thế thì nó vận hành như một tác nhân của nhà thờ Ki tô giáo, nếu bạn là người Hindu thế thì tâm trí bạn là Hindu giáo, nếu bạn là Phật tử tâm trí bạn là Phật giáo. Và thực tại không là người Ki tô giáo không là người Hindu giáo không là người Phật giáo; thực tại là đơn giản như nó đang đấy. Và bạn phải gạt các tâm trí này sang bên: tâm trí cộng sản, tâm trí phát xít, tâm trí Cơ đốc giáo, tâm trí Tin Lành...

Có ba nghìn tôn giáo trên trái đất - các tôn giáo lớn và các tôn giáo nhỏ và những giáo phái rất nhỏ, giáo phái bên trong giáo phái - ba nghìn tất cả. Cho nên tồn tại ba nghìn tâm trí, các kiểu tâm trí - và thực tại là một, và Thượng đế là một, và chân lí là một! $ketdoan $modoan

Thiền nghĩa là: gạt tâm trí sang bên và quan sát. Bước đầu tiên - yêu bản thân mình - sẽ giúp cho bạn vô cùng. Bằng việc yêu bản thân mình bạn sẽ phá huỷ đi nhiều điều xã hội đã cấy vào bên trong bạn. Bạn sẽ trở nên tự do hơn với xã hội và ước định của nó.

Và bước thứ hai là: quan sát - chỉ quan sát. Phật không nói cái gì phải được quan sát - mọi thứ! Bước đi, quan sát việc bước của bạn. Ăn, quan sát việc ăn của bạn. Tắm, quan sát nước, nước lạnh rơi vào bạn, việc chạm của nước, cái lạnh, sự rùng mình chạy suốt xương sống - quan sát mọi thứ, Hôm nay, ngày mai, luôn luôn.

Một khoảnh khắc chung cuộc sẽ tới khi bạn có thể quan sát ngay cả giấc ngủ của mình. Đó là điều tối thượng trong quan sát. Thân thể cứ ngủ và vẫn có người quan sát thức, im lặng quan sát thân thể đang ngủ say. Đó là điều tối thượng trong quan sát. Ngay bây giờ chính cái đối lập mới là hoàn cảnh: thân thể bạn thức nhưng bạn đang trong giấc ngủ. Thế thì bạn sẽ thức và thân thể bạn sẽ ngủ. Thân thể cần nghỉ ngơi nhưng tâm thức của bạn không cần ngủ. Tâm thức của bạn là ý thức; nó là sự tỉnh táo, đó là chính bản chất của nó.

Thân thể mệt mỏi bởi vì thân thể sống dưới luật hấp dẫn; chính lực hấp dẫn làm bạn mệt mỏi. Đó là lí do tại sao chạy nhanh bạn chóng sẽ mệt, lên cầu thang bạn sẽ chóng bị mệt, bởi vì lực hấp dẫn kéo bạn xuống. Thực ra, đứng là mệt, ngồi là mệt. Khi bạn nằm dài ra, theo chiều ngang, chỉ thế thì mới có một chút nghỉ ngơi cho thân thể, bởi vì bây giờ bạn trong hài hoà với luật hấp dẫn. Khi bạn đứng, theo chiều đúng, bạn đang ngược lại luật; máu đi lên trên đầu, ngược với luật, tim phải bơm vất vả.

Cho nên khi bạn bị đau tim thì bác sĩ gợi ý một thời kì nghỉ dài: chỉ nằm dài ra theo chiều ngang - kiểu con chó ngủ trong phim hoạt hình ấy! Điều đó sẽ giữ bạn hài hoà với lực hấp dẫn, bằng không thì lực hấp dẫn gây mệt mỏi. Nhưng tâm thức không vận hành dưới luật hấp dẫn; do đó nó không bao giờ bị mệt mỏi cả. Lực hấp dẫn không có quyền năng nào lên tâm thức; nó không phải là tảng đá, nó không có trọng lượng. Nó vận hành dưới luật khác toàn bộ: luật của duyên dáng, hay như nó được biết tới ở phương Đông, luật bay lên. Hấp dẫn nghĩa là kéo xuống, bay lên nghĩa là kéo lên. Thân thể liên tục bị kéo xuống. Đó là lí do tại sao chung cuộc nó sẽ phải nằm xuống trong nấm mồ; đó sẽ là việc nghỉ ngơi thực cho nó - cát bụi trở về với cát bụi. Thân thể đã trở về cội nguồn của nó, hỗn loạn đã dừng lại, bây giờ không có xung đột. Các nguyên tử của thân thể bạn sẽ có nghỉ ngơi thực sự trong nấm mồ.

Linh hồn soải cánh bay lên ngày càng cao hơn. Khi bạn trở nên ngày một có tính quan sát hơn bạn bắt đầu có đôi cánh - thế thì toàn thể bầu trời là của bạn. Con người là sự gặp gỡ của đất và trời, của thân thể và linh hồn.

Trước hết đưa bản thân ông vào con đường,

Thế rồi dạy,

Và như vậy đánh bại nỗi buồn.

Từng lời kinh đều hàm chứa với nghĩa lớn lao. Trước hết Phật nói: Yêu bản thân mình và quan sát... Và ngay lập tức ông ấy nhắc nhở các đệ tử của mình: Trước hết đưa bản thân ông vào con đường...

Ông ấy nói: Các ông lưu ý, đừng bắt đầu dạy điều ta đang nói cho các ông. Tâm trí giở nhiều trò thế, và trò chơi tối thượng của nó là trở thành thầy giáo. Biến đổi bản thân bạn là khó khăn, gian nan; rất dễ dạy người khác. Khó là đệ tử, rất dễ là thầy giáo - bởi vì đệ tử phải buông xuôi và thầy giáo có thể giữ tất cả bản ngã của mình. Thực ra, thầy giáo có thể có nhiều bản ngã hơn bởi vì nhiều người buông xuôi theo ông ấy thế. Chừng nào ông ấy còn chưa trở nên có uy tín theo cách nào đó - điều đó nghĩa là ông ấy đã đạt tới tình yêu và tính quan sát - chừng nào ông ấy còn chưa đi tới sự sáng tỏ của tâm thức điều làm cho người ta thành vị phật, ông ấy không nên đi dạy. $ketdoan $modoan

Trước hết đưa bản thân ông vào con đường, thế rồi dạy, và như vậy đánh bại nỗi buồn. Bằng không điều này xảy ra: nghe vị phật, giáo huấn hay của ông ấy, bạn trở nên đầy những giáo huấn tới mức ham muốn lớn nảy sinh trong bạn để dạy người khác. Bạn hoàn toàn quên hết rằng trước hết bạn phải thực hành trước khi bạn có thể thuyết giảng. Đó là cách nó xảy ra trên khắp thế giới.

Một lần tôi được đưa tới một trường đại học Ki tô giáo, một trong những trường lớn nhất ở Ấn Độ, nơi họ tạo ra các nhà truyền giáo, mục sư, linh mục vân vân. Tôi có chút ít phân vân: làm sao bạn có thể tạo ra các tu sĩ, mục sư, nhà truyền giáo trong đại học được? Điều đó là không thể được. Ông hiệu trưởng quan tâm tới tôi lắm; ông ấy đã mời tôi. Ông ấy nói, "Tới và xem đi!"

Đó là quá trình sáu năm, và tôi nhìn quanh trường, một khu trường sở lớn - bẩy trăm người đã sẵn sàng để trở thành tu sĩ, người thuyết giảng, thầy giáo - tôi nhìn quanh, đi vào nhiều lớp, và điều tôi thấy thực sự khôi hài. Buồn cười thế.

Trong một lớp thầy giáo đang nói với học sinh, "Khi các em cho bài giảng đạo, đây là cách các em phải đứng, và khi các em nói tới điểm này, đây là cách các em phải giơ tay lên, đây là những cử chỉ các em làm, đây là cách các em phải nhắm mắt lại - cứ dường như người ta đã đi vào thiền sâu, sâu lắm..." Cứ dường như - đừng quên từ "cứ dường như." Họ đang học như các diễn viên.

Ở Pune có một viện phim nơi họ chuẩn bị cho các diễn viên; điều đó tôi có thể hiểu được - việc diễn có thể được dạy. Ngay cả ở đó tôi cũng chưa bao giờ nghe nói viện phim đó đã tạo ra các diễn viên lớn, nhưng người ta có thể hiểu được rằng việc diễn có thể được dạy, mặc dù các diễn viên lớn đã không được các viện phim tạo ra. Ngay cả ở đó điều đó không làm được.

Diễn viên cũng được sinh ra như nhà thơ, bởi vì việc diễn là thơ ca, nó là nghệ thuật; bạn phải có một tinh thần bẩm sinh. Không phải mọi người đều có thể là diễn viên được, bởi vì người ta phải tham gia rất nhiều vào việc diễn, tham gia sâu tới mức người ta quên mất rằng người ta là tách biệt. Người ta phải mất đi căn cước của mình trong việc diễn, người ta phải trở thành một phần của người khác; người ta phải quên đi mọi thứ về bản thân mình. Đây không phải là kì công bình thường đâu. Người ta có thể nghĩ rằng việc diễn có thể được dạy - nhưng làm sao bạn có thể dạy mọi người trở thành thầy được?

Được phép thầy hiệu trưởng tôi đã kể cho ông ấy một câu chuyện:

"Tôi đã nghe - nó phải đã xảy ra ở đại học nào đó như đại học của ông - thầy giáo đang nói cho học sinh, 'Khi các em nói về thiên đường, cõi trời, mỉm nụ cười cõi trời, đôi mắt các em đầy vui vẻ và ánh sáng, và nhìn lên trời. Và trong một khoảnh khắc trở nên im lặng và để cho mọi người thấy các em đang vui vẻ thế nào, các em đầy ánh sáng và vui vẻ thế nào.'

"Một học sinh giơ tay lên và cậu ta nói, 'Điều đó đúng đấy, nhưng khi chúng ta nói về địa ngục, phải làm sao?' $ketdoan $modoan

"Thầy giáo nói, 'Thế thì như các em sẽ làm - đứng như các em ấy. Các em không cần làm gì khác cả, chỉ là bản thân mình, có vậy thôi, và điều đó sẽ chỉ ra cho họ địa ngục là gì.'"

Dạy mọi người trở thành thầy là điều ngớ ngẩn thế. Jesus đã không học trong đại học nào. Điều may là những đại học như thế đã không tồn tại trong những ngày đó; bằng không thì họ đã phá huỷ Jesus rồi. Phật chưa bao giờ tới bất kì viện tôn giáo nào để học cả. Tôn giáo phải được sống, bởi vì đó là cách duy nhất để học nó.

Phật nói: và như vậy đánh bại nỗi buồn.

Yêu, quan sát, trở thành người chứng ngộ - thế thì giáo huấn sẽ đơn giản, thế thì nó sẽ bắt đầu tuôn chảy từ bạn. Bạn sẽ dạy bằng việc bước đi của bạn, bằng việc ngồi của bạn, bằng im lặng của bạn, bằng việc nói của bạn. Bạn sẽ liên tục dạy theo mọi cách có thể được.

Sống với thầy là thường xuyên được mưa rào bởi giáo huấn của thầy. Bất kì điều gì thầy làm, cách thầy làm đều có hương thơm khác toàn bộ: nó là trong thế giới nhưng không của thế giới.

Để nắn thẳng cái cong

Ông trước hết phải làm điều khó hơn –

Nắn thẳng bản thân mình.

Dễ dàng nhìn vào lỗi của mọi người. Người ta thích nhìn vào lỗi của mọi người, bởi vì điều đó giúp và làm mạnh thêm cho bản ngã của bạn: "Ta cao siêu hơn nhiều." Rất khó thấy lỗi riêng của mình; chỉ người yêu bản thân mình mới có thể thấy chúng.

Đừng nghe người khác, điều họ nói về bạn. Thấy bản thân bạn đi, bạn là ai, bạn ở đâu, lỗi của bạn là gì. Và phép màu là: việc thấy lỗi qua nhận biết riêng của bạn làm tan biến nó đi. Bạn không cần làm nỗ lực nào để làm tan biến nó; chính nhận biết là đủ. Nó bắt đầu tan ra như băng trong mặt trời nóng. Nhưng rất khó thấy lỗi của riêng người ta, bởi vì bạn chưa bao giờ nhìn vào bản thân mình; bạn thường xuyên hướng ngoại, nhìn vào người khác.

Cô nhân viên mới xinh xắn ghi tốc kí đưa một mẩu giấy cho người kiểm toán công ti, và nói, "Đây là báo cáo đó mà ông muốn có, thưa ông Berry."

"Tên tôi là Perry!" ông ta chữa lại. "Cô phải đã nói với ông kế toán trưởng người không thể phát âm được âm P cho đúng. Ông ấy đã nói gì về tôi?"

"Chỉ mỗi điều khi tới các chi tiết vô nghĩa, ông là người rộng lượng thực sự!"

Điều đó chắc chắn khó, bởi vì bạn phải quay toàn thể ý thức của mình hướng vào bản thân mình. Và chúng ta đã trở thành hướng ngoại thế, chúng ta đã bị làm cho hướng ngoại tới mức hướng nội dường như là không thể được. Chúng ta bị tê liệt; chúng ta chỉ có thể nhìn vào người khác. Ngay cả chúng ta muốn nhìn vào bản thân mình chúng ta cũng phải nhìn qua gương. Thế thì hình ảnh trong gương trở thành người khác.

Người ta phải học nhìn vào bản thân mình bằng mắt nhắm, để quan sát một cách im lặng. Và đừng mang bất kì định kiến trước nào. Nhiều người đã bảo bạn, "Đây là lỗi của anh." Đừng mang những ý niệm đó bên trong bạn, bằng không bạn sẽ thấy chúng - bởi vì ý nghĩ rất có tính bịa đặt. gạt sang bên tất cả những điều đã được nói về bạn. Nhớ một điều: chừng nào bạn còn chưa biết nó theo thẩm quyền riêng của mình, nó không có giá trị, vô nghĩa. Cho nên đi mà không có định kiến nào - ủng hộ hay chống đối. Đi trong cởi mở toàn bộ và nhìn. Và nếu bạn yêu và nếu bạn biết cách nhìn, bạn sẽ bắt gặp hiện tượng huyền bí nhất: thấy lỗi là làm tan biến nó. Đó là bí mật lớn lao của Phật: biết rằng bạn đang làm điều gì đó sai là đủ; bạn không thể làm nó thêm nữa. $ketdoan $modoan

Socrates nói: Tri thức là đức hạnh. Ông ấy chỉ có thể được hiểu trong ánh sáng của Phật. Ông ấy đã bị hiểu lầm rất nhiều ở Hi Lạp, bởi vì Hi Lạp đã tạo ra các triết gia vĩ đại nhưng không tạo ra chư phật vĩ đại. Chỉ có bốn cái tên từ Hi Lạp mà có thể được tính trong số chư phật: Socrates, Pythagoras, Heraclitus, Plotinus. Và có hàng nghìn cái tên triết gia lớn. Thảm kịch Hi Lạp là ở cỗ có nhiều triết gia thế và ít chư phật thế.

Socrates đã nói điều gì đó có giá trị mênh mông, nhưng nó ở ngoài hoàn cảnh. Đã không có bầu không khí trong đó nó có thể được hiểu. Ông ấy đã nói ra chân lí: tri thức là đức hạnh. Nếu bạn biết cái gì đó là sai nó biến mất; nếu bạn biết cái gì đó là đúng bạn bắt đầu hành xử tương ứng.

Đó là điều Jesus ngụ ý khi ông ấy nói: Chân lí giải thoát. Biết chân lí là đủ, và giải thoát xảy ra theo cách riêng của nó. Không phải là trước hết bạn phải biết và thế rồi bạn phải thực hành. Việc biết là đủ: nó biến đổi lương tâm của bạn, và một khi lương tâm được biến đổi, tính cách của bạn đi theo như cái bóng.

Ông là thầy duy nhất của mình. Ai khác?

chinh phục bản thân mình,

Và khám phá ra người thầy của mình.

Phật nói thầy bên ngoài không là gì ngoài sự phản xạ của cái bên trong. Ở cùng với thầy bên ngoài là vì mục đích nào đó - để cho thầy bên trong bắt đầu được đồng bộ với thầy bên ngoài. Thầy bên ngoài chỉ là sự khêu gợi, thách thức, nhưng chức năng thực của thầy là giúp cho bạn khám phá ra thầy riêng của mình.

Thầy thực không bao giờ tạo ra sự phụ thuộc của tín đồ và đệ tử của mình; thầy giúp họ được độc lập, được tự do. Thầy chưa bao giờ cho họ hình mẫu sống nào đó; thầy chỉ cho họ hướng dẫn về cách đạt tới ánh sáng của riêng họ. Thầy giúp họ là chính bản thân họ; thầy không áp đặt cá tính của mình lên đệ tử mình.

Đây là tiêu chí qua đó đánh giá được thầy là thực hay giả. Nếu ai đó cố gắng áp đặt cá tính của người đó lên bạn, ý niệm của của người đó lên bạn, tính cách của người đó lên bạn, đạo đức của người đó lên bạn, nguyên tắc của người đó lên bạn, hãy thận  trọng! Tránh người như vậy nhanh chóng nhất có thể được. Người đó là nguy hiểm, người đó có tính huỷ diệt. Người đó có thể có vẻ rất đáng yêu với bạn, nhưng tình yêu của người đó là độc hại. Người đó có thể rất dịu ngọt, nhưng dịu ngọt của người đó không là gì ngoài chất độc được bọc đường.

Thầy thực là người giúp bạn là chính bản thân mình, người giúp bạn được tự do - ngay cả tự do với bản thân thầy.

Thiền nhân nói: Nếu ông gặp Phật trên đường, giết ông ta đi! Và họ tôn thờ Phật, và dầu vậy họ vẫn nói: Nếu ông gặp Phật trên đường, giết ông ta đi! Họ đơn giản nói điều bản thân Phật đã nói. Phật khăng khăng trong cả đời mình: Đừng đi theo - hãy hiểu. Thấm đẫm tâm linh ta, nhưng đừng theo tính cách của ta. Bạn sẽ phải có tính cách riêng của bạn, cái sẽ là duy nhất, bởi vì chưa bao giờ có cá nhân nào khác giống bạn và không cá nhân nào sẽ bao giờ là người có thể giống bạn. Bạn là duy nhất. $ketdoan $modoan

Đừng trở thành người bắt chước. Nhưng đó là điều xảy ra: mọi người trở thành vẹt. Họ lặp lại điều thầy họ nói, họ bắt chước cách thầy họ sống.

Reid rất thích con vẹt đực của mình. Con vẹt này đã trở thành đáng thất vọng sau đủ mọi loại thực nghiệm để làm nó chừa nói, Reid quyết định rằng anh bạn có lông vũ của mình cần chút dục.

Reid tìm được một con vẹt cái đẹp ở hiệu vật nuôi và trả năm mươi đô la để cho con chim của mình được phục vụ.

Con cái được chuyển tới nhà của Reid và được cho vào lồng của con vẹt đực. Ngay lập tức con vẹt đực kêu lên một tiếng khủng khiếp và bắt đầu dứt lông con vẹt cái ra.

"Mày làm gì thế?" con vẹt cái la lên.

"Vì năm mươi đô la đấy, bé," con đực kêu lên, "tao muốn mày trần truồng ra!"

Người đó có thể đơn giản bắt chước thầy mình! Đừng là vẹt, đừng bắt chước. Đích thực là bản thân mình đi, thực là bản thân mình đi.

Ông là thầy duy nhất của mình. Ai khác? Chinh phục bản thân mình. Khi Phật nói, chinh phục bản thân mình, ông ấy không ngụ ý kìm nén bản thân bạn đâu. Việc dịch là không chính xác cho điều ông ấy ngụ ý. Và có khó khăn trong việc dịch ông ấy, bởi vì Phật dùng từ 'cái ta' theo nghĩa của bản ngã. Ông ấy không phải là người tin vào cái ta. Ông ấy nói bất kì cảm giác nào về cái ta đều không là gì ngoài một dạng tinh vi của bản ngã.

Và khi ông ấy nói, "chinh phục bản thân mình," ông ấy đơn giản ngụ ý: nhìn sâu vào trong ý niệm về bản ngã của bạn - và nó sẽ mất đi, nó sẽ biến mất. Nó là hiện tượng giả. Ý niệm rằng "ta tách rời khỏi sự tồn tại," là ý niệm sai, hoàn toàn sai. Nó chỉ cần một cảm nhận đúng và nó sẽ bị biến mất. Và khoảnh khắc bản ngã biến mất, bạn có thể khám phá ra người thầy riêng của mình.

Khi bản ngã không có đó, ai có đó? - tâm thức thuần khiết, nhận biết thuần khiết, không trung tâm nào cho nó, không có nội dung nào. Không có ý nghĩ và không có trung tâm, chỉ là tâm thức thuần khiết - tâm thức không có trung tâm nào và không có chu vi vào. Tâm thức đó là niết bàn, chứng ngộ; bạn đã đi tới người thầy riêng của mình. Từ đó trở đi bạn không cần hỏi bất kì ai. Cho dù bạn muốn hỏi bạn cũng không thể hỏi được: mọi câu hỏi đã bay hơi hết, mọi vấn đề đã bay hơi hết.

Trạng thái không vấn đề, không câu hỏi này này là trạng thái của phúc lạc, của an bình, của chân lí, của tự do.

Ông đã ương bướng nuôi dưỡng Những điều hại riêng của mình. Chẳng mấy chốc nó sẽ nghiền nát ông Như kim cương nghiền nát đá.

Và nhớ: bất kì cái gì bạn đã từng làm, không ai khác chịu trách nhiệm cho nó. Ông đã ương bướng nuôi dưỡng nững điều hại riêng của mình. Nó là ý chí riêng của bạn, nó bắt nguồn từ chọn lựa riêng của bạn, rằng bạn đã làm những điều mà chung cuộc có tính huỷ diệt bạn. Lúc ban đầu chúng có thể dường như không thế; đến cuối bạn sẽ đi tới biết rằng bạn đã tự giết chết bản thân mình, đã tự đầu độc mình, dần dần, dần dần. Và bởi vì nó là quá trình chậm chạp thế, bạn không thể trở nên nhận biết được. Để trở nên nhận biết về các quá trình chậm chạp, cần có tính nhận biết lớn lao. $ketdoan $modoan

Tôi đã nghe nói về một thực nghiệm:

Một nhà khoa học ném một con ếch vào trong nước sôi. Một cách tự nhiên ếch nhảy ngay ra khỏi nước - ngay lập tức, nó không mất một khoảng khắc nào; đó là vấn đề sống và chết. Nó nhảy thực sự cao, như nó chưa bao giờ từng nhảy trước đây.

Thế rồi nhà khoa học cho ếch vào trong một thùng nước khác với cùng nhiệt độ như thân thể ếch. Con ếch rất sung sướng, nghỉ ngơi ở dưới đáy. Và thế rồi nhà khoa học đun nước lên chậm tới mức phải mất hai mươi bốn giờ để nước tới điểm sôi. Con ếch chẳng bao giờ nhảy ra khỏi nước. Nó không thể trở nên nhận biết được - quá trình này chậm thế, việc tăng nhiệt chậm tới mức nó cần nhận biết của vị phật. Bạn không thể mong đợi điều đó từ ếch được - bạn không thể mong đợi điều đó từ mọi người được!

Con ếch chết. Nước sôi, con ếch bị đun sôi dần, nhưng nó sẽ không nhảy ra khỏi nước. Hai mươi bốn giờ là đủ; nó trở nên quen với việc tăng chậm. Nó bị làm ấm lên chậm tới mức nó không bao giờ có thể phân biệt được rằng nước đã bị đun nóng lên.

Đó là điều đang xảy ra trong cuộc sống của bạn: bạn cứ làm điều hại, bạn cứ làm những điều sai, trong hi vọng rằng với phương tiện sai bạn có thể đạt tới cứu cánh đúng. Đây là một trong những nguỵ biện lớn, nguỵ biện phổ biến, rằng phương tiện và cứu cánh không gắn gì với nhau cả, rằng phương tiện sai có thể giúp bạn đạt tới cứu cánh đúng. Nguỵ biện này phổ biến tới mức không ai nghĩ nó là nguỵ biện.

Không thể nào đạt tới cứu cánh đúng bằng phương tiện sai được. Phương tiện sai nhất định dẫn bạn tới cứu cánh sai, nhưng thế thì quá trễ rồi. Vào lúc bạn đạt tới, nó là quá trễ - quá trình này không thể nào đảo ngược được. Toàn thể thời gian đã bị phí hoài - và bạn có thể đã trở nên quen trong thời gian đó với phương tiện sai. Bạn có thể cứ nhớ mãi phương tiện sai cả đời mình. Người khác có thể nói rằng điều này sai và bạn thậm chí cũng đồng ý với họ về mặt trí tuệ, nhưng đồng ý về trí tuệ chẳng bao giờ đem tới thay đổi nào. Chừng nào bạn còn chưa cảm thấy về mặt tồn tại, "Cái gì đó sai và mình đang đầu độc bản thân mình," bạn sẽ không có khả năng bỏ được nó.

Và chúng ta ranh mãnh với việc hợp lí hoá tới mức chúng ta cứ làm điều hại, cứ tưởng rằng điều đó không hại, cứ tự thuyết phục mình rằng đây không phải là điều hại. Và chúng ta khéo dùng từ, dùng logic, dùng biện luận tới mức chúng ta có thể chứng minh cho người khác, "Đây không phải là điều hại, tôi đang làm cái gì đó lớn lao."

Joseph Stalin đã giết chết hàng triệu người ở Nga, và với lương tâm rất sạch sẽ; ông ấy không bao giờ bị rối loạn rằng ông ấy đã giết hàng triệu người. Thực ra, không người nào khác đã giết nhiều người thế. Nhưng ông ấy đã làm việc vì ý niệm lớn lao về bình đẳng, chủ nghĩa cộng sản, xã hội phi giai cấp. Những ý niệm này là vĩ đại, nhưng chúng đơn giản là những ý niệm và chỉ vì ý niệm, ý niệm trừu tượng, những trừu tượng hoá, ông ấy giết người thực.

Và những người bị giết không phải là người giầu, họ là những người nghèo - người nghèo những người rất gắn bó với mảnh đất nhỏ bé của họ; họ không muốn đất trở thành của tập thể. Họ bị giết. Và cái đẹp - hay cái nực cười - là ở chỗ Stalin vẫn nghĩ ông ta đã giết họ vì họ, bởi vì "Chừng nào đất đai mà chưa thuộc vào quốc gia, chừng nào chuyên chính vô sản còn chưa phát huy tác dụng, người nghèo không thể được giúp đỡ." Và chính người nghèo mới là những người quá gắn bó với những thứ nhỏ bé của họ! $ketdoan $modoan

Ở Nga không có nhiều người giầu đâu. Nó cũng gần giống như Ấn Độ; vài người rất giầu, còn chín mươi tám phần trăm là người nghèo. Nhưng người nghèo có gắn bó riêng của họ - gắn bó nhiều thế bởi vì họ không có nhiều - một mảnh đất nhỏ, con bò già, xe bò kéo, vài con gà mái. Và họ rất sợ bởi vì đây là tất cả những gì họ có.

Có một câu chuyện kể lại:

Một người cộng sản tới hỏi một nông dân, "Anh có tin vào chủ nghĩa cộng sản hay không?"

Anh ta nói, "Có chứ, tôi tin vào chủ nghĩa cộng sản!"

Nhà lãnh đạo cộng sản hỏi, "Nếu anh có hai chiếc xe hơi, anh có đem một chiếc cho ai đó không có không?"

Anh ta nói, "Có chứ, tuyệt đối có!"

"Và nếu anh có hai ngôi nhà, anh có sẵn lòng cho một ngôi nhà cho ai đó không có nhà nào không?"

Anh ta nói, "Tuyệt đối sẵn lòng!"

Và thế rồi nhà lãnh đạo cộng sản hỏi, "Nếu anh có hai con bò cái, anh sẽ đem một con cho người không có bò chứ?"

Anh ta nói, "Không, tuyệt đối không!"

Nhà lãnh đạo cộng sản nói, "Nhưng điều này dường như ngớ ngẩn - mãi cho tới giờ anh đều nói, 'Có, có, có!' Sao đột nhiên nói không?"

Anh ta nói, "Tôi không có hai xe hơi, tôi không có hai nhà - nhưng tôi quả có hai con bò cái!"

Khi bạn không có, vấn đề là gì? Bạn có thể cho mọi thứ khi bạn không có nó. Bạn có thể cho mặt trăng, bạn có thể cho mặt trời cho bất kì ai muốn chúng. Nhưng khi chuyện xảy tới cho các vấn đề thực, thế thì nó lại thành khó.

Người nghèo bị giết, nhưng Joseph Stalin ngủ ngon. Ông ấy không bao giờ bị bối rối bởi vì "mình đang giết nhiều người thế." Và ý thức hệ cộng sản cũng là cách hợp lí hoá tốt cho ông ấy, bởi vì chủ nghĩa cộng sản tin không có linh hồn: tâm thức chỉ là sản phẩm phụ của vật chất, hiện tượng phụ. Cho nên khi bạn giết một người bạn không giết ai cả - không có ai ở bên trong; con người chỉ là vật chất.

Điều này là sự giúp đỡ lớn lao cho kẻ giết người, Joseph Stalin. Nếu không có ai bên trong, bạn không phạm phải tội lỗi nào, và khi bạn chết bạn sẽ chết: sẽ không có kiếp sau nào và không thể có Ngày Phán xử cuối cùng được.

Mọi người có thể tạo ra triết lí, cách hợp lí hoá, các biện luận, về việc làm đủ mọi loại điều hại. Và mọi người đều sẵn sàng tin vào bất kì cái gì giúp cho họ tiếp tục như họ đang vậy.

Cầm con bướm trong lòng bàn tay, Basil bước tới phòng khách uống cốc tai. $ketdoan $modoan

"Các ông có thấy con bướm này không?" anh ta kêu to. "Nếu ai đó nói cho tôi biết con bướm này nặng bao nhiêu, tôi sẽ tặng cho người đó tất cả những sức hấp dẫn của tôi."

"Câm mồm đi, xin ông," một người ở quán rượu kêu to. "Nó nặng một trăm pound."

"A, người yêu, anh thắng rồi!"

Nếu bạn muốn làm cái gì đó, thế thì bất kì cái gì cũng có thể được chấp nhận nếu nó giúp cho ham muốn của bạn, ước muốn của bạn.

Lars về nhà sớm một hôm vào buổi chiều và thấy vợ mình nằm khoả thân trên giường thở nặng nhọc.

"June, sao thế?" anh ta hỏi.

"Em nghĩ em bị đau tim," cô ta thở hổn hển.

Nhanh chóng, Lars chạy xô xuống cầu thang để gọi điện cho bác sĩ thì con anh ta chạy xô vào và kêu lên, "Bố ơi! Có người đàn ông truồng ở nhà kho đằng trước!"

Lars mở cửa nhà kho ra và thấy anh bạn thân nhất của mình co rúm ở đó.

"Trời đất, Emil!" Lars la lên. "June đang bị đau tim và ở đây anh lại trốn biệt và doạ trẻ con!"

Khi bạn muốn tin vào bất kì cái gì, bạn có thể bịa ra đủ mọi loại ý niệm. Quan sát cách bạn tự bảo vệ điều hại của mình, cách bạn bảo vệ cái sai của mình, lỗi của mình.

Bởi ngu si riêng của mình
Ông sẽ bị hạ xuống thấp

Như những ước muốn thù địch tồi tệ nhất.
Cho nên cây leo bóp nghẹt cây chủ.

Khi cây leo bắt đầu bò lên cây chủ, cây chủ cảm thấy rất thoải mái; điều đó chính là đáp ứng cho bản ngã rằng cây leo cần cây chủ. Bất kì khi nào bạn được cần tới bạn đều cảm thấy thoải mái. Cây chủ biết, "Mình mạnh mẽ và cây leo phải lệ thuộc vào mình." Cây chủ muốn có cây leo, ngày càng nhiều cây leo, quấn quanh cây chủ, để có sự nâng đỡ của nó. Nó có thể nghĩ nó đang làm việc phục vụ công cộng vĩ đại, hay nó có thể nghĩ rằng nó là người yêu lớn lao và cây leo là người được yêu. Cây leo mang nữ tính còn cây chủ  có  tính  gia  trưởng  nam  tính!  Nhưng sớm  hay muộn cây leo sẽ bóp nghẹt cây chủ, làm cây chủ tắc thở - nhưng thế thì sẽ quá trễ rồi.

Thận trọng, có tính quan sát về mọi bước: Hôm nay, ngày mai, luôn luôn. Đừng đánh mất một khoảnh khắc nào trong vô nhận biết, bởi vì trong vô nhận biết bạn nhất định làm điều gì đó tai hại - và mọi điều hại sẽ bật lại bạn, sớm hay muộn.

Morgan, vào tuổi tám mươi sáu, nói chuyện với bác sĩ của mình. "Quãng bốn tuần trước," ông ta nói, "Tôi tình cờ làm quen một cô gái mười tám tuổi, đưa cô ta vào một motel, và chúng tôi làm tình cả đêm. Ba tuần sau, tôi gặp một cô hai mươi mốt tuổi, đỗ xe cạnh một xe khác ngay trước nhà cô ấy, và chúng tôi đã làm điều đó trong ba giờ. Mới tuần trước, tôi vớ được một cô mười bẩy tuổi, đưa cô ấy vào công viên và chúng tôi bắt đầu làm tình trong suốt sáu ngày."

"Trời đất!" bác sĩ hổn hển. "Tình cờ gặp tất cả những cô gái kì lạ này, tôi hi vọng ông có sự thận trọng nào đó."

"Ồ, chắc chắn rồi," ông già nói. "Tôi đưa cho họ tên và địa chỉ giả." $ketdoan $modoan

Tám mươi sáu tuổi, nhớ lấy! Và ông ấy lấy sự thận trọng gì? Ông ấy đưa tên giả và địa chỉ giả.

Nếu bạn cứ lần lữa trong ngu si của mình cả đời, ngay cả khi chết bạn sẽ chết đi với đầy những ngu si của bạn. Do đó, đừng trì hoãn cho tới mai - người ta chẳng bao giờ biết liệu ngày mai sẽ tới hay không. Bắt đầu có tính quan sát từ chính khoảnh khắc này.

Phục vụ bản thân mình khó làm sao,
Làm mất bản thân mình dễ làm sao
Trong điều hại và điều ngu si.

Phục vụ bản thân mình khó làm sao... Phật ngụ ý gì bởi điều đó? Ông ấy ngụ ý nhận biết khó làm sao - bởi vì đó là việc phục vụ đúng duy nhất cho bản thân bạn. Chừng nào bạn còn chưa hết sức yêu lấy bản thân mình bạn sẽ không đi vào cuộc hành trình gian nan đó của việc có tính quan sát đâu. Bạn có thể có tính quan sát chỉ nếu bạn yêu bản thân mình vô cùng tới mức bạn không muốn cam kết với bất kì xuẩn ngốc nào, bất kì điều hại nào, tới mức bạn không muốn mang bất kì khổ nào lên bản thân mình.

Hãy vị kỉ đi - bởi vì nếu bạn vị kỉ bạn sẽ vị tha. Trước hết được bắt rễ vào trong bản thể của bạn, và thế rồi bạn sẽ giúp được cho người khác. Nhưng bạn đã được bảo rằng nếu bạn vị kỉ điều đó là xấu. "Đừng vị kỉ, hãy vị tha! Giúp người khác, phục vụ người khác, và quên bản thân mình đi!"

Một bà mẹ bảo đứa con trai nhỏ của mình, "Nghĩa vụ của chúng ta là phục vụ người khác. Thượng đế đã làm ra con để phục vụ người khác."

Đứa trẻ nghĩ một lúc rồi nói, "Con có thể hiểu được điều đó - rằng Thượng đế đã làm ra con để phục vụ cho người khác - nhưng sao Thượng đế lại làm ra người khác? Để phục vụ con à? Nhưng điều này dường như buồn cười! Ngài làm ra con để phục vụ người khác, làm ra người khác để phục vụ con sao? Sao con không thể phục vụ bản thân con và họ phục vụ bản thân họ? Điều đó sẽ đơn giản hơn, ít phức tạp hơn."

Bạn đã được bảo phục vụ người khác - và bạn phục vụ họ, nhưng bạn có thể làm được phục vụ gì cho họ? Nhân danh phục vụ bạn làm đủ mọi loại điều sai cho mọi người. Bạn nhất định làm điều sai bởi vì bạn không đủ tỉnh táo...

Đám sậy katthaka chết đi khi nó mang quả.

Có đám sậy nào đó, sậy katthaka, ở Ấn Độ, chết đi khi nó mang quả.

Người ngu cũng thế,

Khinh bỉ giáo huấn của người đã thức tỉnh,
Hắt hủi những người theo luật,

Sẽ diệt vong khi ngu xuẩn của người đó nở hoa.

Phải mất chút thời gian để hạt mầm mọc lên và trở thành chồi non, và chồi mọc lên và trở thành cây. Và cây cũng cần thời gian, đúng mùa vụ, để mọc hoa, và thế rồi quả tới. Điều đó cần thời gian. Khi bạn gieo hạt mầm bạn không thấy hoa hay quả.

Hãy có tính quan sát khi bạn đang gieo hạt mầm của mình, bởi vì một khi được gieo rồi bạn sẽ phải chịu hậu quả. Bất kì cái gì bạn gieo bạn sẽ phải thu hoạch. Chính lỗ hổng thời gian đó tạo ra ảo tưởng trong tâm trí mọi người. Họ nghĩ họ có thể thoát được, rằng họ có thể gieo hạt mầm sai và thu hoạch mùa màng đúng. Điều đó là không thể được - điều đó là chống lại luật vĩnh hằng. $ketdoan $modoan

Và đây là những người - Phật gọi họ là "người ngu" - người khinh bỉ giáo huấn của người đã thức tỉnh, người cười và chế nhạo chư phật, bởi vì chư phật dường như là kẻ thù của họ. Họ biết rằng nếu chư phật là đúng thế thì toàn thể cuộc sống của họ là sai, và điều đó là quá nhiều họ không thể chấp nhận được. Họ biết rằng nếu chư phật là đúng thế thì họ là hoàn toàn ngu xuẩn, hoàn toàn ngốc nghếch, và điều đó là quá nhiều, bản ngã họ không thể chấp nhận được, quá mất thể diện. Do đó tốt hơn cả là đóng đinh một Jesus, đầu độc một Socrates, ném đá một Phật, hơn là nghe họ.

Khinh bỉ giáo huấn của người đã thức tỉnh, hắt hủi những người theo luật... Và những người nghe theo chư phật và tuân theo luật, luật tối thượng của cuộc sống - luật của tình yêu và luật của thiền - những người tuân theo, họ bị cười. Mọi người chế nhạo họ. Mọi người nghĩ rằng họ điên, mất trí. Mọi người cố gắng theo đủ mọi cách để kéo họ ra khỏi con đường đúng, bởi vì chính sự hiện diện của họ làm tổn thương mọi người.

Khi một người bắt đầu thiền, tất cả những người không là thiền nhân đều chống lại người đó. Người đó đang làm cái gì đó nêu ra câu hỏi về phong cách sống của họ, và bằng việc thiền người đó trở nên an bình hơn và phúc lạc hơn, thế thì tất nhiên họ trở nên ngày một nghi ngờ hơn về phong cách sống của họ, ngày một hoài nghi hơn - và không ai muốn sống trong hoài nghi. Và giết người này đi, tiêu diệt người này đi dễ hơn là phá huỷ hoài nghi của bạn. Loại bỏ vị phật, giết vị phật dễ hơn là trở nên có ý thức.

Người Ki tô giáo chưa bao giờ có khả năng giải thích tại sao Jesus bị đóng đinh, và họ đã tìm ra đủ mọi loại diễn giải sai. Họ nghĩ ông ấy bị đóng đinh bởi tội lỗi của nhân loại. Hoàn toàn ngu xuẩn! Nếu bạn phạm tội, bạn sẽ phải chịu khổ. Sao lại Jesus Christ? Sao lại con người đáng thương này? Ông ấy đã làm gì? Người Ki tô giáo nói Jesus bị đóng đinh bởi vì Adam và Eve phạm tội nguyên thuỷ. Thế sao không đóng đinh Adam và Eve đi? Con trai ông thợ mộc này đã làm gì? Ông ta hoàn toàn hồn nhiên, ông ta đâu đã phạm phải tội nào.

Và thế rồi họ nói - và họ phải tìm ra cách giải thích mới, và nhiều cách giải thích nữa, bởi vì chẳng giải thích này thoả mãn cả - ông ấy đã được chọn để tự ông ấy bị đóng đinh, như việc hi sinh để cứu nhân loại. Nhưng nhân loại vẫn chưa được cứu, hai nghìn năm đã qua rồi. Cho nên một điều là chắc chắn: sự hi sinh của ông ấy là vô tích sự.

Nhưng tất cả những giải thích này đều sai. Điều thực là ở chỗ một người chứng ngộ nhất định bị đóng đinh, bị giết, bị sát hại, bởi những người đã đầu tư sâu vào vô ý thức.

Phật nhắc bạn rằng bạn có thể khinh bỉ các giáo huấn của người đã thức tỉnh và hắt hủi những người tuân theo luật, nhưng nhớ: Đám sậy katthaka chết đi khi nó mang quả. Người ngu cũng thế... Sẽ diệt vong khi ngu xuẩn của người đó nở hoa. Điều đó sẽ không quá lâu đâu. Chẳng mấy chốc bạn sẽ thấy kết quả của hành động riêng của mình và thế rồi bạn sẽ kêu và khóc, nhưng thế thì sẽ quá muộn.

Thận trọng vào! Và làm hai điều đơn giản - thực ra đơn giản, nhưng chúng có vẻ gian nan, bởi vì chúng ta đã được nuôi dưỡng với những ước định tuyệt đối sai.

Điều thứ nhất là: Yêu bản thân mình. Và thứ hai là:

Quan sát - Hôm nay, ngày mai, luôn luôn.

Đủ cho hôm nay.
Xem Chương 6 - Quay về Mục lục - Quay về Mục lục Toàn tập