Read more
Osho - Sáng tạo
Bốn chìa khoá
Bất kì khi nào bạn đang sáng tạo,
bạn sẽ có hương vị của cuộc sống, và nó sẽ phụ thuộc vào sự mãnh liệt của bạn,
vào tính toàn bộ của bạn.
Cuộc sống không phải là vấn đề triết học, nó là bí ẩn
tôn giáo. Thế thì bất kì cái gì cũng có thể trở thành cánh cửa - ngay cả việc
lau sàn. Nếu bạn có thể làm nó một cách sáng tạo, đáng yêu, toàn bộ, bạn sẽ có
hương vị nào đó của cuộc sống.Chương 10. Lại trở thành đứa trẻ
Lại trở thành đứa trẻ và bạn sẽ
có tính sáng tạo. Mọi đứa trẻ đều có tính sáng tạo. Tính sáng tạo cần tự do - tự
do khỏi tâm trí, tự do khỏi tri thức, tự do khỏi định kiến. Người sáng tạo là
người có thể thử cái mới. Người sáng tạo không phải là người máy. Người máy
không bao giờ sáng tạo, chúng chỉ lặp lại. Cho nên hãy lại trở thành đứa trẻ.
Và bạn sẽ ngạc nhiên rằng tất cả
mọi đứa trẻ đều có tính sáng tạo - tất cả mọi đứa trẻ, khi chúng được sinh ra,
chúng đều có tính sáng tạo. Nhưng chúng ta không cho phép tính sáng tạo của
chúng, chúng ta nghiền nát và giết chết tính sáng tạo của chúng, chúng ta nhảy
lên chúng. Chúng ta bắt đầu dạy chúng cách đúng để làm mọi thứ.
Nhớ lấy, người sáng tạo bao giờ
cũng cứ thử các cách sai. Nếu bạn bao giờ cũng theo con đường đúng để làm một
việc, bạn sẽ không bao giờ có tính sáng tạo - bởi vì cách đúng có nghĩa là cách
do người khác phát hiện ra. Và cách đúng nghĩa là tất nhiên bạn sẽ có khả năng
làm cái gì đó, bạn sẽ trở thành người sản xuất, nhà chế tạo, bạn sẽ là kĩ thuật
viên, nhưng bạn sẽ không là người sáng tạo.
Sự khác biệt giữa người sản xuất
và người sáng tạo là gì? Người sản xuất biết cách làm đúng một thứ, cách làm thứ
đó kinh tế nhất; với ít nỗ lực nhất người đó có thể tạo ra nhiều kết quả hơn.
Người đó là người sản xuất. Người sáng tạo làm những chuyện ngớ ngẩn ngu dại.
Người đó chẳng biết cái gì là cách thức đúng để làm một thứ cho nên người đó cứ
đi tìm kiếm sục sạo theo các hướng khác nhau. Nhiều lần người đó đi vào hướng
sai - nhưng bất kì khi nào người đó đi, người đó đều học. Người đó trở thành
ngày một giàu có hơn. Người đó làm điều gì đó mà không ai đã từng làm trước
đây. Nếu người đó theo đường đúng để làm mọi thứ thì người đó đã không có khả
năng làm nó.
Nghe câu chuyện nhỏ này...
Vào chủ nhật cô giáo trường yêu
cầu các học trò vẽ bức tranh về Gia đình thiêng liêng. Khi tranh đã được đem tới
cho cô, cô thấy rằng một số con trai đã vẽ bức tranh thường - Gia đình thiêng
liêng trong máng ăn, Gia đình thiêng liêng cưỡi trên con la, đại loại như vậy.
Nhưng cô gọi một cậu nhỏ lại để
yêu cầu nó giải thích bức vẽ của mình, vẽ chiếc máy bay với bốn đầu ló ra khỏi
cửa sổ máy bay.
Cô nói, "Cô có thể hiểu được
tại sao con lại vẽ ba đầu để biểu lộ cho Joseph, Mary, và Jesus. Nhưng cái đầu
thứ tư là của ai?"
"Ồ," cậu bé trả lời,
"đó là Pontius phi công đấy!"
Bây giờ điều này mới hay! Đây
chính là sáng tạo. Nó đã phát hiện ra cái gì đó. Nhưng chỉ trẻ con mới có thể
làm được điều đó. Bạn sẽ sợ làm điều đó, sợ bạn sẽ có vẻ xuẩn ngốc.
Người sáng tạo phải có khả năng
trông xuẩn ngốc. Người sáng tạo phải liều với cái gọi là sự kính trọng của
mình. Đó là lí do tại sao bạn bao giờ cũng thấy rằng nhà thơ, hoạ sĩ, vũ công,
nhạc sĩ, đều không phải là người rất đáng kính. Và khi họ trở thành đáng kính,
khi Giải thưởng Nobel được trao cho họ, họ không còn có tính sáng tạo nữa. Từ
khoảnh khắc đó tính sáng tạo biến mất.
Điều gì xảy ra? Bạn đã bao giờ
thấy người đoạt Giải thưởng Nobel viết ra điều gì khác có giá trị nào không? Bạn
đã bao giờ thấy bất kì người được kính trọng nào làm điều gì đó có tính sáng tạo
không? Người đó trở nên sợ hãi. Nếu người đó làm điều gì đó sai, hay nếu cái gì
đó đi sai, điều gì sẽ xảy ra cho uy tín của người đó? Người đó không thể chịu
được điều đó. Cho nên khi một nghệ sĩ trở nên được kính trọng thì người đó trở
thành chết.
Chỉ người sẵn sàng liều với uy
tín của mình, lòng tự hào của mình, sự tôn kính của mình lặp đi lặp lại, và có
thể đi vào cái gì đó mà không ai nghĩ là đáng đi vào.... Người sáng tạo bao giờ
cũng bị coi là điên. Thế giới thừa nhận họ, nhưng rất muộn. Nó cứ nghĩ rằng cái
gì đó sai. Người sáng tạo là người lập dị.
Và lại nhớ, từng đứa trẻ đều được
sinh ra với mọi khả năng trở thành người sáng tạo. Không ngoại lệ nào, mọi đứa
trẻ đều cố làm người sáng tạo nhưng chúng ta không cho phép chúng. Lập tức
chúng ta bắt đầu dạy chúng cách đúng đắn để làm một việc - và một khi chúng đã
học cách đúng để làm một thứ chúng trở thành người máy. Thế thì chúng cứ làm điều
đúng lặp đi lặp lại, và chúng càng làm điều đó nhiều chúng càng trở nên hiệu quả
hơn. Và chúng càng trở nên hiệu quả hơn, chúng càng được kính trọng hơn.
Đâu đó giữa độ tuổi bẩy và mười
bốn một thay đổi lớn xảy ra trong đứa trẻ. Các nhà tâm lí đã tìm hiểu sự kiện
này... sao điều đó lại xảy ra và cái gì xảy ra?
Bạn có hai trí não, hai bán cầu
trong bộ não. Bán cầu bên trái của não mang tính không sáng tạo. Nó rất có khả
năng về mặt kĩ thuật nhưng khi có liên quan tới tính sáng tạo nó tuyệt đối bất
lực.
Nó chỉ có thể làm việc một khi
nó đã học một điều nào đó - và nó có thể làm điều đó rất hiệu quả, hoàn hảo; nó
là máy móc. Bán cầu não trái này là bán cầu cho lập luận, logic, toán học. Nó
là bán cầu của tính toán, láu lỉnh, của kỉ luật, trật tự.
Bán cầu não phải chính là cái đối
lập của nó. Nó là bán cầu của hỗn loạn, không trật tự; nó là bán cầu của thơ
ca, không phải của văn xuôi, nó là bán cầu của tình yêu, không của logic. Nó có
cảm giác lớn lao về cái đẹp, nó có sáng suốt lớn lao vào tính nguyên thuỷ -
nhưng nó không hiệu quả, nó không thể hiệu quả được. Người sáng tạo không thể
hiệu quả được, người đó phải cứ thực nghiệm.
Người sáng tạo không thể định
cư ở đâu cả. Người sáng tạo là kẻ lang thang; người đó mang chiếc lều của mình
trên vai. Vâng, người đó có thể trọ qua đêm, nhưng đến sáng người đó lại đi -
đó là lí do tại sao tôi gọi người đó là kẻ lang thang. Người đó không bao giờ
là người quản gia. Người đó không thể định cư, định cư nghĩa là cái chết đối với
người đó. Người đó bao giờ cũng sẵn sàng nhận rủi ro. Rủi ro là chuyện tình của
người đó.
Nhưng đây là bán cầu phải. Bán
cầu phải vận hành khi đứa trẻ được sinh ra; bán cầu trái không vận hành. Thế rồi
chúng ta bắt đầu dạy đứa trẻ - một cách không chủ ý, không khoa học. Trong nhiều
thời đại chúng ta đã học thủ thuật về cách dịch chuyển năng lượng từ bán cầu phải
sang bán cầu trái; cách đặt dấu chấm hết cho bán cầu phải và cách bắt đầu bán cầu
trái. Đó là điều toàn bộ việc dạy phổ thông đang làm. Từ vườn trẻ tới đại học
đó là điều mà toàn thể việc đào tạo và cái gọi là nền giáo dục của chúng ta
đang làm. Đó là nỗ lực để phá huỷ bán cầu phải và để giúp bán cầu trái. Ở đâu
đó giữa độ tuổi bẩy và mười bốn chúng ta thành công và đứa trẻ bị giết, đứa trẻ
bị phá huỷ.
Thế rồi đứa trẻ hoang sơ không
còn nữa - nó trở thành công dân. Thế rồi nó học cách thức của kỉ luật, ngôn ngữ,
logic, văn xuôi. Nó bắt đầu cạnh tranh trong trường phổ thông, trở thành kẻ bản
ngã, bắt đầu học mọi điều thần kinh đang lan tràn trong xã hội. Nó trở nên quan
tâm nhiều tới quyền lực, tiền bạc, bắt đầu nghĩ cách trở nên có giáo dục nhiều
hơn để cho nó có thể trở thành mạnh hơn. Làm sao có nhiều tiền hơn, làm sao có
nhà lớn hơn, và đủ mọi thứ đó... nó dịch chuyển. Thế rồi bán cầu phải cứ hoạt động
ngày một ít dần - hay vận hành chỉ khi bạn đang trong mơ, ngủ say. Hay đôi khi
bạn uống rượu say...
Hấp dẫn lớn lao của ma tuý ở
phương Tây chỉ bởi vì phương Tây đã thành công trong việc phá huỷ bán cầu phải
hoàn toàn, bởi vì giáo dục cưỡng bức. Phương Tây đã trở nên quá giáo dục - điều
đó nghĩa là nó đã đi sang chính cực điểm, sang một phía. Bây giờ dường như chẳng
có khả năng nào ... trừ phi bạn đưa vào cách thức nào đó có thể giúp bán cầu phải
sống lại trong các đại học và cao đẳng và trường học, thì ma tuý mới không đi
vào. Không có khả năng nào cấm đoán chỉ bằng mỗi luật pháp. Không có cách nào bắt
buộc nó trừ phi cân bằng bên trong được đặt đúng lại.
Hấp dẫn của ma tuý là ở chỗ nó
lập tức sang số - từ bán cầu trái năng lượng của bạn chuyển sang bán cầu phải.
Đó là tất cả mọi điều mà ma tuý có thể làm. Rượu đã làm điều đó trong hàng thế
kỉ nhưng bây giờ ma tuý tốt hơn lại có sẵn - LSD, cần sa, psilocybin, và thậm
chí ma túy tốt hơn sẽ có sẵn trong tương lai.
Và tội phạm không phải là người
dùng ma tuý, tội phạm là các chính trị gia và các nhà giáo dục. Chính họ mới là
kẻ phạm tội. Họ đã ép buộc nhân loại vào một cực đoan - vào một cực đoan mà bây
giờ không có nhu cầu nổi dậy. Và nhu cầu này lớn lao thế! Thơ ca đã hoàn toàn
biến mất khỏi cuộc sống mọi người, cái đẹp đã biến mất, tình yêu đã biến mất...
tiền bạc, quyền lực, ảnh hưởng, chúng đã trở thành những thượng đế duy nhất.
Làm sao nhân loại có thể cứ sống
mà không có tình yêu và không có thơ ca và không có niềm vui và không có lễ hội?
Chẳng được lâu đâu.
Và thế hệ mới trên khắp thế giới
đang làm việc phục vụ lớn lao khi phô bày cái ngu ngốc của cái gọi là nền giáo
dục của bạn. Không phải là trùng hợp ngẫu nhiên mà người dùng ma tuý gần như
bao giờ cũng trở thành người bỏ học nửa chừng. Họ biến mất khỏi các đại học,
cao đẳng. Điều đó không phải là trùng hợp ngẫu nhiên - đây là một phần của cùng
cuộc nổi dậy.
Và khi một người đã biết tới niềm
vui của ma tuý, vấn đề trở thành rất khó cho người đó vứt bỏ chúng. Ma túy có
thể được vứt bỏ đi chỉ nếu có thể tìm ra những cách thức tốt hơn để làm thoát
ra thơ ca của bạn. Thiền là cách tốt hơn - ít tính phá huỷ hơn, ít hại hơn bất
kì loại hoá chất nào. Thực tế nó không hại chút nào, nó có ích. Thiền cũng làm
cùng một điều: nó dịch chuyển tâm trí bạn từ bán cầu trái sang bán cầu phải. Nó
làm thoát ra khả năng sáng tạo bên trong của bạn.
Tai hoạ lớn sẽ nảy sinh trên thế
giới qua ma tuý có thể tránh được chỉ bằng một thứ - đó là thiền. Không có cách
khác. Nếu thiền trở thành ngày một lan rộng hơn và đi vào cuộc sống của mọi người
ngày một nhiều hơn, ma tuý sẽ biến mất.
Và giáo dục phải bắt đầu đừng
tuyệt đối chống lại bán cầu phải và vận hành của nó. Nếu trẻ em được dạy rằng cả
hai bên đều là trí não của chúng, và nếu chúng được dạy cách sử dụng cả hai, và
nếu chúng được dạy khi nào thì dùng nửa nào... Có những tình huống khi chỉ não
bên trái là được cần tới, khi bạn cần tính toán - ở bãi chợ, trong kinh doanh
hàng ngày của cuộc sống. Và có những khi bạn cần bán cầu phải.
Và bao giờ cũng nhớ, bán cầu phải
là mục đích, còn bán cầu trái là phương tiện. Bán cầu trái phải phục vụ cho bán
cầu phải, bán cầu phải là chủ - bởi vì bạn kiếm tiền chỉ bởi bạn muốn tận hưởng
cuộc sống và mở hội cuộc sống. Bạn muốn có số dư ngân hàng nào đó chỉ để cho bạn
có thể yêu. Bạn làm việc chỉ để cho bạn có thể chơi - chơi vẫn còn là mục đích.
Bạn làm việc để cho bạn có thể thảnh thơi. Thảnh thơi vẫn là mục đích, làm việc
không phải là mục đích.
Đạo lí công việc là tàn tích từ
quá khứ. Nó phải bị vứt bỏ. Và thế giới giáo dục phải trải qua cuộc cách mạng
thực. Mọi người không nên bị ép buộc, trẻ con không nên bị ép buộc vào các hình
mẫu lặp lại. Nền giáo dục của bạn là gì? Bạn đã bao giờ nhìn vào nó chưa? Bạn
đã bao giờ suy tư về nó chưa? Đó đơn giản chỉ là việc ước định ghi nhớ. Bạn
không trở nên thông minh qua nó, bạn trở nên ngày một không thông minh hơn. Bạn
trở thành ngu xuẩn! Mỗi đứa trẻ vào trường đều rất thông minh nhưng rất hiếm
khi một người ra trường đại học và vẫn còn thông minh - rất hãn hữu. Đại học gần
như bao giờ cũng thành công. Vâng, bạn tới với bằng cấp nhưng bạn đã mua những
tấm bằng đó với giá lớn: bạn đã làm mất thông minh của mình, bạn đã làm mất niềm
vui, bạn đã làm mất cuộc sống - bởi vì bạn đã làm mất chức năng của bán cầu bên
phải.
Và bạn đã học được gì? Thông
tin. Tâm trí bạn đầy những kí ức. Bạn có thể lặp lại, bạn có thể tái tạo lại -
đó là điều các kì thi của bạn đang là. Người ta được coi là rất thông minh nếu
người đó có thể nôn mửa ra tất cả những điều đã được nhồi vào người đó. Trước hết
người đó phải bị ép buộc nuốt, cứ nuốt, và thế rồi trong kì thi viết, nôn ra. Nếu
bạn có thể nôn ra một cách hiệu quả, bạn thông minh. Nếu bạn có thể nôn ra đích
xác cái đã được trao cho bạn, bạn thông minh.
Bây giờ đây là cái gì đó cần được
hiểu: bạn có thể nôn ra cùng một thứ chỉ nếu bạn đã không tiêu hoá nó, nhớ lấy.
Nếu bạn đã tiêu hoá nó bạn không thể nôn ra cùng một thứ được; cái gì đó khác
có thể ra. Máu có thể ra, nhưng không phải là cùng lát bánh mì bạn đã ăn. Cái
đó sẽ không ra, nó đã biến mất. Cho nên bạn phải đơn giản ấn nó xuống đó trong
dạ dầy của mình mà không tiêu hoá nó - thế thì bạn được coi là rất, rất thông
minh. Kẻ ngu nhất được coi là người thông minh nhất. Đó là trạng thái rất đáng
tiếc của mọi thứ.
Thông minh có thể không khớp. Bạn
có biết Albert Einstein trượt kì thi tuyển đại học không? Một người thông minh
sáng tạo thế - thật khó cho ông ấy hành xử một cách ngu xuẩn như mọi người khác
vẫn hành xử.
Tất cả những cái gọi là người
được huy chương vàng ở trường học, cao đẳng, đại học, đều biến mất. Họ chẳng
bao giờ chứng tỏ hữu dụng gì. Vinh quang của họ chấm dứt với huân chương vàng của
họ, thế rồi chẳng bao giờ tìm thấy họ ở đâu. Cuộc sống chẳng mang ơn gì ở họ.
Điều gì xảy ra cho những người này? Bạn đã phá huỷ họ. Họ đã mua được chứng chỉ
và họ đã mất tất cả. Bây giờ họ sẽ mang những chứng chỉ và bằng cấp của mình.
Loại giáo dục này phải được biến
đổi toàn bộ. Nhiều niềm vui hơn phải được đem vào lớp học, nhiều hỗn loạn hơn
phải được mang vào đại học - nhiều điệu vũ hơn, nhiều bài ca hơn, nhiều chất
thơ hơn, nhiều tính sáng tạo hơn, nhiều thông minh hơn. Việc lệ thuộc vào trí
nhớ như vậy phải bị vứt bỏ.
Mọi người nên được quan sát và
mọi người nên được giúp đỡ để thông minh hơn. Khi một người đáp ứng theo cách mới
người đó nên được coi trọng. Không nên có câu trả lời đúng - không có gì cả! Chỉ
có câu trả lời ngu xuẩn và câu trả lời thông minh. Chính việc phân loại đúng
sai là sai; không có câu trả lời đúng và không có câu trả lời sai. Hoặc câu trả
lời là ngu xuẩn, lặp lại, hoặc câu trả lời là sáng tạo, đáp ứng, thông minh.
Ngay cả câu trả lời lặp lại dường như đúng thì cũng không nên được coi trọng
nhiều, bởi vì nó lặp lại. Và cho dù câu trả lời thông minh có thể không đúng hoàn
toàn, có thể không khớp với những ý tưởng cũ, nó vẫn phải được ca ngợi bởi vì
nó mới. Nó biểu lộ thông minh.
Nếu bạn muốn có tính sáng tạo,
bạn phải làm gì? Hoàn tác lại tất cả những điều xã hội đã làm cho bạn. Hoàn tác
lại tất cả những điều bố mẹ và thầy giáo đã làm cho bạn. Hoàn tác lại tất cả những
điều mà cảnh sát và chính khách và tu sĩ đã làm cho bạn - và bạn sẽ lại trở nên
có tính sáng tạo, bạn sẽ lại có xúc động đó mà bạn đã có từ ngay chính lúc đầu.
Nó vẫn chờ đợi ở đó, bị kìm nén. Nó có thể vươn ra. Và khi năng lượng sáng tạo
đó vươn ra trong bạn, bạn mang tính tôn giáo. Với tôi, người tôn giáo là người
sáng tạo. Mọi người được sinh ra đều sáng tạo nhưng rất ít người vẫn còn sáng tạo.
Thoát ra khỏi bẫy là dành cho bạn.
Bạn có thể làm được. Tất nhiên, bạn sẽ cần dũng cảm lớn bởi vì khi bạn bắt đầu
hoàn tác điều xã hội đã làm cho mình, bạn sẽ mất sự kính trọng. Bạn sẽ không được
coi là đáng kính nữa. Bạn sẽ bắt đầu trở thành mất trí; bạn sẽ có vẻ gàn dở với
mọi người. Bạn sẽ có vẻ như người dở hơi, mọi người sẽ nghĩ, "Cái gì đó đã
đi sai với con người đáng thương này." Đây là dũng cảm lớn lao nhất - đi
vào cuộc sống nơi mọi người bắt đầu coi bạn là gàn dở.
Một cách tự nhiên, bạn phải mạo hiểm. Nếu bạn muốn có
tính sáng tạo thì bạn sẽ phải mạo hiểm tất cả. Nhưng điều đó cũng xứng đáng với
nó. Một chút ít sáng tạo còn giá trị hơn toàn thể thế giới này và vương quốc của
nó.
