Read more
Osho - Hiểu biết là chìa khóa
Tôi có ngu hơn
người khác không?
Tâm trí là ngu. Chừng nào bạn
còn chưa đi ra ngoài tâm trí, bạn không đi ra ngoài ngu.
Tâm trí có hai kiểu: thông thái
và không thông thái. Nhưng cả hai đều ngu. Tâm trí thông thái được coi là thông
minh. Tâm trí ít thông thái bị coi là ngu, nhưng cả hai đều ngu. Trong ngu xuẩn
của mình, bạn có thể biết nhiều - bạn có thể thu thập nhiều thông tin; bạn có
thể mang tải trọng kinh sách theo bạn; bạn có thể ghi nhớ; bạn có thể gần như
trở thành cuốn từ điển bách khoa toàn thư - nhưng điều đó không tạo ra khác biệt
nào trong cái ngu của bạn. Thực ra nếu bạn bắt gặp một người không còn tâm trí
nào, cái ngu của bạn sẽ là nhiều hơn cái ngu của những người không có thông
tin, người đơn giản dốt nát. Biết nhiều hơn không phải là trở thành việc biết,
và biết ít hơn không phải là ngu xuẩn.
Ngu xuẩn là một loại ngủ, vô nhận
biết sâu. Bạn cứ làm các thứ mà chẳng biết tại sao. Bạn cứ tham gia vào cả
nghìn lẻ một tình huống mà chẳng biết tại sao. Bạn đi qua cuộc sống mà ngủ say.
Việc ngủ đó là ngu xuẩn. Bị đồng nhất với tâm trí là ngu xuẩn. Nếu bạn nhớ, nếu
bạn trở nên nhận biết và sự đồng nhất với tâm trí bị mất, nếu bạn không còn là
tâm trí, nếu bạn cảm thấy siêu việt lên trên tâm trí; thông minh nảy sinh.
Thông minh là một loại thức tỉnh.
Nếu bạn ngủ, bạn ngu. Bạn có thể biết nhiều mà không biết tới bản thân bạn; thế
thì biết đó toàn là ngu xuẩn. Chính điều đảo lại cũng là có thể: biết bản thân
mình – và không biết cái gì khác. Nhưng biết bản thân mình là đủ để là thông
minh; và người biết tới bản thân mình sẽ cư xử thông minh trong bất kì và mọi
tình huống. Người đó sẽ đáp ứng một cách thông minh. Đáp ứng của người đó sẽ
không là phản ứng; người đó sẽ không hành động từ quá khứ. Người đó sẽ hành động
trong hiện tại; người đó sẽ ở đây-bây giờ.
Phản ứng là từ quá khứ. Nếu bạn
phản ứng, từ thói quen cũ, từ tâm trí, thế thì bạn không thông minh. Có tính
đáp ứng là sống động toàn bộ trong khoảnh khắc này, ở đây-bây giờ. Đáp ứng là
hiện tượng đẹp, nó là cuộc sống; phản ứng là chết, xấu, mục rữa, nó là cái xác.
Khi bạn hành động, bạn bao giờ cũng hành động qua quá khứ. Bạn hành động từ
kinh nghiệm mà bạn đã tích luỹ, bạn hành động từ kết luận mà bạn đã đạt tới
trong quá khứ - làm sao bạn có thể tự phát được?
Quá khứ chi phối, và bởi vì quá
khứ bạn thậm chí không thể thấy được hiện tại. Mắt bạn đầy những quá khứ, làm
sương khói của quá khứ lớn tới mức việc thấy là không thể được. Bạn không thể
thấy được! Bạn gần như hoàn toàn mù - mù bởi vì khói, mù bởi vì những kết luận
quá khứ, mù bởi vì tri thức.
Người thông thái là người mù nhất
trên thế giới. Bởi vì người đó vận hành từ tri thức của mình, người đó không thấy
nguyên nhân là gì. Người đó đơn giản cứ vận hành một cách máy móc. Người đó đã
học cái gì đó; nó đã trở thành cơ cấu làm sẵn bên trong người đó và người đó
hành động từ nó.
Con người thông thường vận hành
từ quá khứ - còn cuộc sống cứ thay đổi. Cuộc sống không có nghĩa vụ nào phải khớp
với những kết luận của bạn. Đó là lí do tại sao cuộc sống lại lẫn lộn - lẫn lộn
cho người thông thái. Người đó có tất cả những câu trả lời làm sẵn: Gita, Koran
linh thiêng, Kinh Thánh, Veda. Người đó có mọi thứ được nhồi nhét, người đó biết
tất cả các câu trả lời. Nhưng cuộc sống không bao giờ nêu ra cùng câu hỏi lần nữa;
do đó người thông thái bao giờ cũng không tới đích.
Tâm trí ngu bao giờ cũng hành động
từ quá khứ. Thông minh không cần phải bận tâm tới quá khứ. Thông minh bao giờ
cũng trong hiện tại: tôi hỏi bạn một câu hỏi - thông minh của bạn trả lời nó,
không từ kí ức của bạn. Thế thì bạn không ngu. Nhưng nếu chỉ kí ức trả lời nó,
không thông minh - thế thì bạn không nhìn vào câu hỏi. Thực ra bạn không bận
tâm về câu hỏi; bạn đơn giản mang câu trả lời làm sẵn.
Điều này xảy ra cho tâm trí ngu
xuẩn. Liên tục, quan sát trong bản thân bạn đi. Bất kì khi nào bạn trả lời một
câu hỏi vì bạn có câu trả lời làm sẵn, bạn hành xử ngu xuẩn. Tình huống có thể
thay đổi, tham chiếu có thể đã thay đổi, hoàn cảnh có thể đã thay đổi - và bạn
hành động từ quá khứ. Hành động từ hiện tại đi. Hành động từ việc không chuẩn bị
đi. Hành động từ nhận biết của hiện tại; đừng hành động từ quá khứ. Thế thì bạn
không ngu.
Bây giờ bạn có thể hiểu tại sao
tôi nói tâm trí là ngu: bởi vì tâm trí chỉ là quá khứ. Tâm trí là quá khứ được
tích luỹ, mọi điều bạn đã biết trong quá khứ. Cuộc sống liên tục thay đổi. Tâm
trí vẫn còn như cũ - nó mang kí ức chết, thông tin chết. Hoàn cảnh thay đổi mọi
khoảnh khắc, câu hỏi thay đổi mọi khoảnh khắc - và bạn mang những câu trả lời cố
định. Bạn bao giờ cũng sẽ trong rắc rối. Tâm trí ngu xuẩn là trong rắc rối, khổ
sở. Chẳng vì cái gì. Duy nhất chỉ lí do này: rằng người đó quá sẵn sàng, quá được
chuẩn bị.
Quay về nhà và nhìn vợ bạn với
đáp ứng chứ không với phản ứng. Tôi nhìn mọi người, họ có thể đã sống với người
đàn bà trong ba mươi năm, bốn mươi năm - họ đã dừng nhìn vào cô ấy! Họ biết cô ấy
là bà già, đàn bà già; họ nghĩ họ biết, nhưng dòng sông đã chảy mọi lúc rồi.
Người đàn bà này không là cùng người mà họ đã lấy; đó là hiện tượng quá khứ,
người đàn bà đó bây giờ không tồn tại ở đâu cả; đây là người đàn bà mới toàn bộ.
Mọi khoảnh khắc bạn được sinh
ra mới tinh. Mọi khoảnh khắc bạn chết đi và mọi khoảnh khắc bạn được sinh ra.
Nhưng bạn có quay lại nhìn vào vợ bạn, mẹ bạn, bố bạn, bạn của bạn không? Bạn
đã dừng nhìn bởi vì bạn nghĩ họ tất cả đều già, cho nên phỏng có ích gì mà nhìn
vào họ? Quay lại và nhìn lại với con mắt tươi tắn, như bạn nhìn vào người lạ -
và bạn sẽ ngạc nhiên bà già này đã thay đổi nhiều làm sao.
Thay đổi vô cùng xảy ra mọi
ngày. Nó là một luồng, mọi thứ cứ tuôn chảy, không cái gì đông cứng. Nhưng tâm
trí là thứ chết. Nó là hiện tượng đông cứng. Nếu bạn hành động từ tâm trí đông
cứng bạn sống cuộc sống chết - bạn không thực sự sống, bạn đã trong nấm mồ. Vứt
mọi phản ứng đi. Và cho phép ngày một nhiều đáp ứng. Có tính đáp ứng là có
trách nhiệm. Có tính đáp ứng, luôn đáp ứng, là có nhạy cảm. Nhưng nhạy cảm với ở
đây và bây giờ.
Mọi khoảnh khắc vẫn còn không
được chuẩn bị đi. Thế thì bạn vẫn còn hồn nhiên. Thế thì bạn không mang cái gì
đó. Bất kì khi nào bạn có câu trả lời làm sẵn, bạn đều không nghe câu hỏi đích
xác như nó vậy. Trước khi bạn nghe câu hỏi, câu trả lời đã bật ra trong tâm trí
rồi; câu trả lời đã đứng giữa bạn và câu hỏi rồi.
Trước khi bạn nhìn quanh và
quan sát tình huống, bạn đã phản ứng. Tâm trí là quá khứ, tâm trí là kí ức - đó
là lí do tại sao tâm trí là ngu, mọi tâm trí. Bạn có thể là một dân làng, chẳng
biết gì mấy về thế giới. Bạn có thể là giáo sư ở đại học, biết nhiều. Điều đó
không tạo ra khác biệt gì. Thực ra, thỉnh thoảng chuyện xảy ra là dân làng
thông minh hơn - vì họ chẳng biết gì. Họ phải dựa vào thông minh. Họ không thể
dựa vào thông tin của họ, họ chẳng có gì. Nếu bạn tỉnh táo bạn có thể thấy phẩm
chất của hồn nhiên trong dân làng. Người đó như trẻ con.
Trẻ con thông minh hơn người lớn,
thông minh hơn người già. Đó là lí do tại sao trẻ con có thể học dễ dàng thế.
Chúng thông minh hơn. Tâm trí còn chưa có đó. Chúng là vô tâm trí. Chúng không
mang quá khứ nào; chúng không có. Chúng đang di chuyển, vẩn vơ, ngạc nhiên với
mọi thứ. Chúng bao giờ cũng nhìn vào tình huống. Thực ra chúng chẳng có gì khác
để nhìn - không câu trả lời làm sẵn. Thỉnh thoảng trẻ con trả lời theo cách hay
và sống động thế mà người già không thể trả lời được.
Người già bao giờ cũng có tâm
trí ở đó để trả lời cho chúng. Họ có kẻ phục vụ, cái máy, cái máy tính sinh học;
và họ dựa trên nó. Bạn càng trở nên già, bạn càng trở nên ngu hơn. Tất nhiên,
người già nghĩ họ đã trở nên rất khôn ngoan, bởi vì họ biết nhiều câu trả lời.
Nếu đây là khôn ngoan thì máy tính sẽ là kẻ khôn ngoan nhất. Thế thì không cần
bạn nghĩ về Phật và Jesus và Zarathustra, không. Máy tính sẽ khôn ngoan hơn bởi
vì chúng biết nhiều hơn. Chúng có thể biết tuốt; chúng có thể được nạp cho mọi
thông tin. Và chúng sẽ vận hành tốt hơn vì chúng là máy.
Không, trí huệ không liên quan
chút nào tới tri thức. Nó liên quan tới nhận biết, thông minh, hiểu biết. Tỉnh
táo hơn đi. Thế thì bạn không trong nắm bắt của tâm trí. Thế thì bạn có thể
dùng tâm trí bất kì khi nào được cần nhưng bạn không bị tâm trí dùng. Thế thì
tâm trí không còn là người chủ - bạn là chủ và tâm trí là tớ. Bất kì khi nào bạn
cần đầy tớ, bạn hỏi, nhưng bạn không bị cai trị, bạn không bị tâm trí thao
túng.
Thông minh là người chủ - làm
chủ mọi cái máy bên trong bạn. Thân thể là cái máy, tâm trí là cái máy: bạn trở
thành người chủ. Không ai thao túng bạn; tâm trí đơn giản nhận lệnh của bạn.
Đây là thông minh. Cho nên nếu bạn hỏi, "Tôi có ngu hơn người khác
không?" - điều đó còn tuỳ. Như tôi thấy, mọi người thông thái đều là người
ngu thông thái, còn người ngu thì không thông thái. Hãn hữu, thỉnh thoảng, vị
Phật xảy ra: vị Phật là thông minh. Nhưng thế thì ông ấy có vẻ như nổi dậy vì
ông ấy không cho bạn câu trả lời quá khứ, câu trả lời cố định.
Và sự khác nhau nên được là rõ
ràng cho bạn. Trí nhớ là một câu trả lời đã được làm sẵn. Nhưng cuộc sống cứ
thay đổi, nó không bao giờ được làm sẵn – bởi vậy tất cả các câu trả lời được
làm sẵn của bạn đang tụt lại đằng sau cuộc sống. Cuộc sống cần một sự đáp ứng sống
động… không phải một câu trả lời làm sẵn, mà là một sự đáp ứng tự phát khoảnh
khắc này; nó cần thông minh.
Thông minh bao giờ cũng sẽ chọn
sống - với bất kì giá nào, bất kì cái gì rủi ro nào - bởi vì đó là cách duy nhất
để sống động. Thông minh là phẩm chất của nhận biết. Người thông minh không
ngu.
“Thông minh đích xác là gì?”
Nó là năng lực để thấy, năng lực
để hiểu, năng lực để sống cuộc sống riêng của bạn tương ứng với bản tính riêng
của bạn. Đó là điều thông minh là gì.
Thông minh là năng lực đáp ứng
từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc với cuộc sống khi nó xảy ra, không tương ứng với
chương trình. Chỉ người không thông minh mới có chương trình. Họ sợ. Họ biết rằng
họ không có đủ thông minh để đương đầu với cuộc sống như nó vậy. Họ phải sẵn
sàng, họ diễn tập. Họ chuẩn bị câu trả lời trước khi câu hỏi được nêu ra, và đó
là cách họ chứng tỏ bản thân họ là ngu xuẩn - bởi vì câu hỏi chưa bao giờ là
như nhau. Câu hỏi bao giờ cũng mới. Từng ngày đều đem lại vấn đề riêng của nó,
thách thức riêng của nó, và từng khoảnh khắc đều đem lại câu hỏi riêng của nó.
Và nếu bạn có câu trả lời làm sẵn trong đầu, bạn sẽ thậm chí không có khả năng
nghe câu hỏi. Bạn sẽ đầy với câu trả lời của bạn thế, bạn sẽ không có khả năng
lắng nghe, bạn sẽ không sẵn có và bất kì cái gì bạn sẽ làm, bạn sẽ làm tương ứng
với câu trả lời làm sẵn của bạn - cái không liên quan, cái không có quan hệ gì
với thực tại như nó vậy.
Thông minh là lập quan hệ với thực tại, không được chuẩn bị. Và cái đẹp
của việc đối diện với cuộc sống không được chuẩn bị là mênh mông. Thế thì cuộc
sống có tính mới mẻ, trẻ trung, thế thì cuộc sống có luồng chảy và sự tươi tắn.
Thế thì cuộc sống có nhiều điều ngạc nhiên thế. Và khi cuộc sống có nhiều điều
ngạc nhiên thế, chán không bao giờ lắng đọng trong bạn.
Người ngu bao giờ cũng chán.
Người đó chán vì câu trả lời mà người đó đã thu thập từ người khác và cứ lặp lại.
Người đó chán vì mắt người đó đầy tri thức thế, người đó không thể thấy được điều
đang xảy ra. Người đó biết quá nhiều mà chẳng biết chút nào. Người đó không
khôn ngoan, người đó chỉ thông thái. Khi người đó nhìn vào một hoa hồng, người
đó không nhìn vào hoa hồng này. Mọi hoa hồng mà người đó đã đọc tới, mọi hoa hồng
mà các nhà thơ đã nói tới, mọi hoa hồng các hoạ sĩ đã vẽ và các triết gia đã thảo
luận, và mọi hoa hồng mà người đó đã nghe nói tới, chúng đang đứng trong mắt
người đó - một hàng lớn các kí ức, thông tin. Hoa hồng này đang có đó bị mất
hút trong hàng đó, trong đám đông đó - người đó không thể thấy được nó, người
đó đơn giản lặp lại.
Người đó nói, “Hoa hồng này là
đẹp.” Những lời đó không phải là lời của riêng người đó, không đích thực, không
chân thành, không thực. Tiếng nói của ai đó khác... người đó chỉ đang mở băng
ghi âm. Ngu xuẩn là lặp lại, lặp lại người khác. Nó là rẻ - rẻ bởi vì bạn không
cần học. Việc học là gian nan. Cần can đảm để học. Học nghĩa là người ta phải
khiêm tốn. Học nghĩa là người ta phải sẵn sàng vứt bỏ cái cũ, người ta phải thường
xuyên sẵn sàng chấp nhận cái mới. Học nghĩa là trạng thái vô bản ngã.
