Chương 9. Từng bước một

Osho – Con đường Thiền

Chương 9. Từng bước một

Các bạn yêu dấu,

Suốt ba ngày nay, những cơn mưa rào của tình yêu, an bình và hân hoan đã tới trong trái tim các bạn. Tôi là một trong những chú chim vốn không có tổ, nhưng các bạn đã cho tôi một nơi trú ngụ trong trái tim các bạn - các bạn đã yêu quý những ý nghĩ của tôi và những thổ lộ từ trong trái tim tôi. Các bạn lắng nghe chúng một cách im lặng, và các bạn đã cố gắng hiểu chúng, và các bạn đã biểu lộ tình yêu với chúng. Tôi biết ơn các bạn về điều đó. Tôi biết ơn các bạn vì những điều tôi thấy trong mắt các bạn, trong niềm vui của các bạn, trong nước mắt tuôn tràn từ niềm vui của các bạn.

Tôi cảm thấy thật hạnh phúc. Tôi hạnh phúc về thực tế rằng tôi đã có thể tạo ra cơn khát niềm hân hoan trong các bạn. Tôi cảm thấy hạnh phúc rằng tôi đã có thể khiến các bạn cảm thấy bất mãn. Đây là điều tôi thấy trong cuộc sống của mình, và có lẽ đây là công việc của tôi - khiến những ai còn yên lặng và hài lòng bất mãn; thức tỉnh những ai còn đang di chuyển đâu đó một cách yên lặng và nói với họ rằng cuộc sống này của họ không thật sự là cuộc sống, rằng điều họ nghĩ là cuộc sống chỉ là sự lừa gạt và cái chết. Bởi cuộc sống kết thúc chỉ trong cái chết không thể được xem là cuộc sống. Chỉ cuộc sống dẫn tới cuộc sống bất diệt mới là cuộc sống thật sự.

Suốt ba ngày này các bạn đã thử sống cuộc sống thật sự này, các bạn đã cố gắng tập trung vào nó. Nếu sự quyết tâm của các bạn là mạnh mẽ, nếu mong mỏi của các bạn là sâu sắc, sẽ không thể không hóa giải hoàn toàn cơn khát mà bạn vốn chỉ mới làm dịu đi chút ít trong suốt những ngày này.

Tối nay, vào lúc chia tay này, tôi sẽ nói thêm vài điều với các bạn. Trước tiên là nếu mong mỏi trải nghiệm điều thiêng liêng trở thành ngọn lửa trong bạn, hãy nhanh chóng đưa mong mỏi đó vào thành hành động. Ai trì hoãn để làm gì đó tốt sẽ lỡ, và ai vội vàng để làm gì đó xấu cũng sẽ lỡ. Ai trì hoãn làm gì tốt lỡ, và ai vội vã làm gì xấu cũng lỡ.

Đây là một trong những chìa khóa của cuộc sống: dừng lại và trì hoãn khi bạn sẵn sàng làm điều gì xấu, nhưng đừng dừng lại và trì hoãn khi bạn sẵn sàng làm gì tốt.

Nếu một ý nghĩa tốt tới trong tâm trí bạn, thế thì sẽ hữu ích khi bắt đầu hành động từ đó ngay lập tức bởi ngày mai là không chắc chắn; giây phút tiếp theo là không chắc chắn. Liệu chúng ta sẽ còn đây hay không, không thể nói được. Trước khi cái chết chiếm lấy chúng ta, chúng ta phải chứng minh một cách thuyết phục rằng chỉ duy nhất cái chết không có nghĩa là định mệnh của chúng ta. Trước khi chết, chúng ta phải học cách kinh nghiệm cái gì đó vượt bên ngoài cái chết. Và cái chết có thể tới bất kỳ lúc nào, nó có thể tới bất kỳ thời khắc nào. Tôi đang nói đây, và nó có thể tới ngay giây phút này. Vì vậy tôi cần sẵn sàng cho nó vào mọi lúc; tôi phải sẵn sàng từng giây phút. Vì thế đừng trì hoãn tới ngày mai. Nếu bạn cảm thấy cái gì đúng, hành động với nó ngay lập tức…

Tối qua khi chúng ta đang ngồi bên hồ tôi đã kể các bạn về một Lama ở Tây Tạng. Môt người tới gặp và hỏi ông về sự thật. Ở Tây Tạng có một truyền thống là bạn đi vòng xung quanh vị Lama 03 lần, quỳ xuống trước chân ngài và rồi mới hỏi câu hỏi của bạn. Chàng trai trẻ này tới, nhưng anh ta không đi vòng quanh vị Lama hay quỳ xuống trước chân ngài. Anh ta chỉ đi tới ngài và nói, “Tôi có một câu hỏi! Hãy cho tôi câu trả lời! “ Lama nói, “Trước tiên hãy hoàn tất các nghi thức đi”.

Chàng trai nói, “Ngài đang yêu cầu về 03 vòng nghi lễ. Tôi có thể đi vòng quanh ngài ba nghìn lần, nhưng nếu tôi chết giữa 03 vòng này trước khi tôi biết được chân lý, thế thì đó sẽ là trách nhiệm của ai, của ngài hay của tôi? Vì vậy trước tiên xin trả lời câu hỏi của tôi và rồi tôi sẽ hoàn tất các vòng tròn”. Anh ta nói, “Ai biết được, tôi có thể chết giữa chừng các vòng tròn”.

Vì vậy nhận thức quan trọng nhất với thiền giả là ý thức về thực tại của cái chết. Người đó nên liên tục ý thức rằng nó có thể xảy ra bất kỳ lúc nào: “Tối nay tôi sẽ đi ngủ, và ai biết được… đây có thể là đêm cuối cùng của tôi. Tôi có lẽ không bao giờ tỉnh dậy vào buổi sáng. Vì thế tối nay tôi nên đi ngủ theo cách mà không gì còn bị để lại chưa hoàn thành và tôi có thể ngủ một cách yên bình. Nếu cái chết tới, nó sẽ được chào đón”.

Cho nên, đừng trì hoãn bất kỳ cái gì đẹp cho tới ngày mai. Và trì hoãn bất kỳ cái gì xấu lâu tới chừng nào bạn có thể - cái chết có thể tới giữa lúc đó, và bạn sẽ được cứu khỏi làm gì đó xấu. Nếu bạn có ý tưởng làm gì đó xấu, hãy trì hoãn lâu tới chừng nào bạn có thể. Cái chết không ở đâu xa - nếu bạn có thể chỉ trì hoãn một vài trong số những hành động xấu của bạn trong mười hay hai mươi năm, thế thì cuộc sống của bạn có thể trở thành thiêng liêng. Cái chết không ở đâu xa, nếu ai đó có thể trì hoãn những hành động tội ác chỉ vài năm, cuộc sống của người đó có thể trở nên tinh khiết. Cái chết không ở đâu xa - và ai trì hoãn làm gì đó tốt quá lâu sẽ không kinh nghiệm được bất kỳ niềm hân hoan nào trong cuộc sống.

Vì vậy tôi muốn nhắc các bạn rằng thật khẩn thiết làm điều gì đó tốt. Và nếu bạn đang cảm thấy điều gì đó tốt, thế thì hãy bắt đầu ngay với điều đó. Đừng suy nghĩ và trì hoãn nó tới ngày mai. Ai suy nghĩ làm điều gì đó ngày mai sẽ không thật sự muốn làm điều đó. “Tôi sẽ làm nó vào ngày mai” là một cách trì hoãn. Nếu bạn không muốn làm cái gì đó, bạn nên rõ ràng rằng bạn không muốn làm nó; đấy là việc khác. Nhưng trì hoãn tới ngày mai là nguy hiểm. Người nào trì hoãn cái gì tới ngày mai thì họ chắc chắn trì hoãn nó mãi mãi. Ai đó để lại gì đó tới ngày mai là đang bỏ rơi nó mãi mãi.

Nếu trong cuộc sống có gì đó cảm thấy đúng, thế thì ngay lúc cảm thấy đúng đó cũng là lúc hành động với nó. Bạn phải bắt đầu đúng ngay lúc này.

Vì vậy lưu tâm tính khẩn thiết làm điều tốt và trì hoãn làm điều sai. Cũng lưu tâm rằng những chìa khóa tôi trao cho các bạn để thử nghiệm về tính tốt và sự thật không là những học thuyết trí tuệ. Nói cách khác, tôi không quan tâm giải thích những học thuyết cho các bạn. Tôi không quan tâm tới những gì học thuật. Tôi nói với các bạn về những chìa khóa này để thuyết phục các bạn hành động cùng với chúng. Và nếu các bạn hành động cùng chúng chúng có thể làm gì đó cho các bạn.

Nếu các bạn sẵn sàng hành động cùng chúng, những chìa khóa này sẽ giúp các bạn. Và nếu các bạn sử dụng chúng, chúng sẽ biến đổi các bạn. Những chìa khóa này rất sống động, chúng giống như lửa: nếu bạn nhóm chúng lên dù chỉ một ít, bạn có thể kinh nghiệm sự sinh thành con người mới trong bạn.

Sinh thành đầu tiên chúng ta nhận từ cha mẹ. Nó không là sự ra đời, chỉ là sự tới của một cái chết mới nữa. Một chu kỳ khác nữa sẽ chấm dứt trong cái chết. Nó không là sự ra đời, chỉ là nhận lấy một cơ thể mới.

Có một sự sinh thành khác bạn không nhận lấy thông qua cha mẹ mà diễn ra thông qua thiền. Và đấy là sự sinh thành thật. Chỉ sau sự sinh thành này thì một người mới trở thành dwija, sinh ra lần thứ hai. Người ta phải trao sự sinh thành này cho chính bản thân mình. Vì vậy đừng cảm thấy thỏa mãn và nghỉ ngơi cho tới khi bạn biết sự ra đời thứ hai này trong chính mình. Cho tới khi đó, không năng lượng nào nên còn ngủ im lìm trong bạn. Vì vậy tập hợp tất cả các năng lượng của bạn và bắt đầu di chuyển đi!

Nếu các bạn làm việc chăm chỉ, với quyết tâm, với vài chìa khóa tôi đã trao cho các bạn, thì rất nhanh các bạn sẽ thấy một con người mới được sinh ra trong bạn, sự sinh ra của một con người mới hoàn toàn. Và thế giới bên ngoài sẽ trở nên mới một cách tương tự như chính con người mới được sinh thành trong bạn.

Có ánh sáng tuyệt vời trên thế giới này, sự sáng chói vĩ đại và vẻ đẹp lớn lao, chỉ cần chúng ta có mắt để nhìn nó và trái tim để đón nhận nó. Và mắt để nhìn và trái tim để đón nhận có thể được sinh ra trong bạn. Và đấy là lý do duy nhất mà tôi chia sẻ những điều này với các bạn trong suốt ba ngày này.

Theo một nghĩa nào đó thì không có nhiều lắm - thực tế chỉ có một vài điểm. Tôi đã chỉ nói về hai điểm: cuộc sống này nên tinh khiết và tâm thức nên trống rỗng. Tôi đã chỉ nói về hai điều này - cuộc sống này nên tinh khiết và tâm thức nên trống rỗng. Thực tế, tôi đã chỉ nói duy nhất một điều - tâm thức đấy nên trống rỗng. Thanh lọc cuộc sống chỉ là nền tảng cho điều này.

Khi tâm thức là cái không, cái không đó sẽ trao cho bạn khả năng thấy và bộc lộ bí mật ẩn dấu của tồn tại. Thế thì bạn sẽ không thấy lá cây như lá cây nữa… cuộc sống với những chiếc lá sẽ bắt đầu trở nên rõ ràng với bạn. Và giữa những con sóng của đại dương bạn không nhìn thấy những con sóng; bạn bắt đầu thấy cái tạo nên những con sóng đó. Và thế thì bạn không thấy cơ thể người, bạn bắt đầu cảm nhận cuộc sống vốn đang đập nhịp nhàng trong những cơ thể đó. Không cách nào tả được sự kỳ diệu, phép màu mà bạn bắt đầu cảm nhận.

Tôi mời các bạn và gọi các bạn tới đây để tiến tới bí mật này, và tôi đã trao cho các bạn một vài chìa khóa cho việc kinh nghiệm bí mật này. Những chìa khóa này là vĩnh hằng. Những chìa khóa này không là của tôi cũng không là của bất kỳ ai khác, chúng là vĩnh hằng. Chừng nào con người còn tồn tại, chừng nào con người còn có khát khao sự thiêng liêng, thì những chìa khóa này vẫn sẵn đó. Chúng không có gì để làm với tôn giáo nhất định nào, chúng không có gì để làm với kinh sách nào - chúng là vĩnh hằng. Những chìa khóa này đã tồn tại trước khi có bất kỳ kinh sách hay tôn giáo nào, và những chìa khóa này sẽ tiếp tục tồn tại ngay cả khi ngày mai tất cả kinh sách tôn giáo bị hủy diệt, và mọi thánh đường và nhà thờ Hồi giáo sụp đổ.

Tôn giáo là vĩnh hằng. Các giáo phái hình thành và biến mất, tôn giáo thì mãi tồn tại. Kinh sách được viết ra và rồi suy tàn, tôn giáo thì vĩnh hằng; tirthankaras và paigambaras được sinh ra và chúng biến mất.

Có lẽ sẽ tới lúc chúng ta quên mất rằng đã từng có một Krishna, một Mahavira, một Christ hay một vị Phật - nhưng tôn giáo sẽ không bị hủy diệt. Tôn giáo sẽ không bị hủy diệt chừng nào con người vẫn còn khát khao và truy tìm niềm hân hoan trong mình, chừng nào con người vẫn muốn vượt thoát lên khỏi sự bất hạnh.

Nếu bạn bất hạnh và bạn ý thức rằng bạn bất hạnh, đừng tiếp tục dung dưỡng niềm đau khổ này, đừng tiếp tục sống với nó. Đứng lên chống lại đau khổ và làm gì đó để từ bỏ nó. Có chút ít khác biệt giữa điều người bình thường làm khi người đó đang trong đau khổ và điều thiền giả làm khi người này đang trong đau khổ. Khi người bình thường đang đau khổ, người đó sẽ tìm cách để quên nó đi, và khi thiền giả đang đau khổ, người đó sẽ tìm cách phá hủy nỗi đau. Chỉ có hai loại người trên thế giới: một loại đang tìm cách để quên đi đau đớn và khốn khổ, và loại kia đang tìm cách để phá hủy đau đớn và khốn khổ. Tôi cầu nguyện rằng bạn thuộc loại thứ hai, không thuộc loại thứ nhất.

Cố gắng quên đi đau đớn là một loại vô thức. Hai mươi tư giờ một ngày bạn tìm cách để quên đi đau đớn của bạn: nói chuyện với mọi người, nghe nhạc, uống rượu, chơi bài, đánh bạc hoặc để tâm vào vài trò tinh nghịch khác nơi bạn có thể quên đi bản thân bạn, để bạn quên đi rằng bạn có rất nhiều đau đớn bên trong.

Hai mươi tư giờ một ngày bạn tìm cách quên đi bản thân bạn. Bạn không muốn thấy đau đớn bởi nếu bạn thấy bạn sẽ sợ hãi. Vì thế bạn làm mọi thứ để quên đi và che dấu đau đớn. Nhưng nỗi đau này sẽ không đi đâu cả chỉ bởi bị quên lãng đi. Đau đớn bị quên đi sẽ không đi đâu xa hơn những vết thương được hàn gắn bằng cách che dấu. Bao phủ chúng với những lớp vải đẹp không tạo nên bất kỳ khác biệt nào. Thay vào đó, chính bởi bao phủ chúng với những lớp vải đẹp chúng sẽ trở nên độc hại và chết chóc.

Vì vậy đừng che dấu những vết thương của bạn, để mở chúng và đối mặt với đau đớn của bạn. Và đừng cố gắng quên nó đi - để mở nó và biết tới nó, và khám phá những cách phá hủy nó. Chỉ những người tích cực cố gắng phá hủy đau đớn và không quên nó mới có thể biết về bí mật cuộc sống.

Tôi đã nói rằng chỉ có hai loại người. Tôi gọi những người tìm kiếm cách thức phá hủy đau đớn là người tôn giáo. Và tôi gọi những người tìm kiếm cách thức quên đi đau đớn là người không tôn giáo. Chỉ nhìn vào điều bạn đang làm: bạn đang tìm cách quên đau đớn ư? Nếu tất cả những cách mà bạn thử để quên đi đau đớn được lấy đi khỏi bạn, thế thì bạn thậm chí sẽ còn trở nên khốn khổ hơn.

Một lần một quan đại thần tâu lên nhà vua, “Nếu chúng ta nhốt một người vào nơi riêng biệt, anh ta sẽ phát điên trong ba tháng”.

Nhà vua nói, “Tại sao anh ta lại phát điên nếu chúng ta vẫn cho anh ta thức ăn ngon và quần áo tốt?”

Quan đại thần nói, “Nhưng anh ta sẽ phát điên. Tại sao ư? - bởi trong sự cô độc đó anh ta sẽ không thể quên đi đau đớn của mình”.

Vì thế nhà vua nói, “Chúng ta sẽ xem. Hãy bắt một người đàn ông mạnh khỏe nhất, trẻ nhất và hạnh phúc nhất vào nhà tù trong làng”.

Có một người thanh niên trẻ trong làng vốn nổi tiếng vì đẹp và khỏe mạnh. Người thanh niên trẻ bị bắt vào ngục và nhốt vào phòng giam. Anh ta được cung cấp tất cả các tiện nghi, thức ăn ngon và quần áo tốt, nhưng không được trao cho bất kỳ cái gì để tiêu khiển thời gian. Tất cả những gì anh ta có là những bức tường và một căn phòng trống. Và lính gác ở đó không hiểu cũng như không nói ngôn ngữ của anh ta. Thức ăn được mang đến cho anh ta, nước được mang đến cho anh ta, nhưng anh bị nhốt kín. Một hai ngày anh ta thật sự kêu gào tại sao mình lại bị nhốt, anh ta gây ra nhiều ầm ĩ. Vài ngày anh ta không ăn. Nhưng rồi từ từ, anh ta ngừng gào thét và bắt đầu ăn.

Sau năm tới bảy ngày người ta quan sát thấy anh ta trong nỗi cô đơn của mình đã ngồi xuống và nói chuyện với bản thân mình. Quan đại thần chỉ anh ta cho nhà vua thấy qua cửa sổ: “Ngài có thấy không, bây giờ anh ta đang thử phương sách cuối cùng để quên: anh ta đang nói chuyện với chính mình”.

Khi không có ai gần bạn, bạn bắt đầu nói chuyện với chính mình. Người ta thường bắt đầu nói chuyện với chính mình khi họ trở nên già hơn. Khi còn trẻ môi họ khép lại, nhưng khi họ bắt đầu dần trở nên già hơn thì dường như môi họ trở nên đầy sôi nổi - họ bắt đầu nói với chính mình. Bạn hẳn đã thấy những người đi bộ dọc phố đang nói chuyện với chính bản thân họ.

Họ đang làm gì? - họ đang cố gắng quên chính bản thân họ. Trong ba tháng, chàng trai trẻ vẫn tiếp tục bị nhốt kín. Khi anh ta được thả ra sau ba tháng anh ta đã phát điên. Anh ta bị phát điên có nghĩa gì? Nó có nghĩa rằng anh ta đã tạo ra một thế giới tưởng tượng xung quanh mình: anh ta có những người bạn và những kẻ thù, anh ta đánh nhau với họ và nói chuyện với họ. Sự điên khùng của anh ta ngụ ý điều gì? - Nó ngụ ý rằng thế giới thật không sẵn có đó cho anh ta, không có ai để đánh nhau với và không có ai để trò chuyện cùng, vì thế anh ta tạo nên một thế giới tưởng tượng xung quanh chính mình. Và rồi thì anh ta không còn gì để làm với thế giới thật - anh ta đã tạo nên một thế giới của chính mình nơi anh ta có thể quên đi chính bản thân mình.

Chàng trai trẻ này đã đi tới điên khùng. Bất kì ai trong các bạn cũng sẽ phát điên nếu các bạn không phải đi tới các cửa hàng hay tới nơi làm việc, nếu các bạn không phải đấu tranh với ai đó vào buổi sáng và nếu ngay sau khi tỉnh dậy vào buổi sáng bạn không thể trốn vào những đần độn và tham gia vào những hoạt động vô dụng. Nếu bạn không có bất kỳ xao lãng nào trong hai mươi bốn giờ một ngày và bạn được để lại hoàn toàn một mình, thế thì bạn sẽ đi tới chỗ phát điên. Chính bởi tất cả những xao lãng này mà bạn có thể không nhìn thấy đau đớn trong bạn. Nếu bạn có thể nhìn thấy toàn bộ nỗi đau này bạn hẳn đã tử tự, hoặc bạn đã tìm đường đi tới điên rồ bằng cách sử dụng tưởng tượng của bạn để quên đi chính bản thân bạn.

Một người tôn giáo là người mà nếu bị bỏ lại một mình, hoàn toàn một mình, sẽ cảm thấy không đau khổ cũng không tìm kiếm một lối thoát.

Ở Mỹ từng có một nhà sư tên Eckhart. Một hôm ông ấy đi vào rừng và đang ngồi một mình dưới một cái cây. Vài người bạn của ông cũng đang đi dạo trong rừng. Khi họ nhìn thấy Eckhart một mình họ đi tới ông và nói, “Chào ông bạn, chúng tôi thấy ông đang ngồi một mình ở đây, vì vậy chúng tôi nghĩ nên tới và để cho ông có bạn”.

Eckhart nhìn họ và nói, “Những người bạn, cho tới bây giờ tôi vẫn đang ở cạnh Trời. Sự có mặt của các ông khiến tôi cảm thấy cô đơn”.

Điều ông ấy nói thật sự sửng sốt! Bạn thì ngược lại: Bạn cùng người này người kia trong hai mươi tư giờ một ngày để bạn không phải ở lại với chính mình. Bạn cùng với người này người kia trong hai mươi tư giờ một ngày để bạn không bất chợt gặp phải chính mình. Bạn sợ chính bản thân bạn; trong thế giới này tất cả mọi người đều sợ chính bản thân mình. Nỗi sợ bản thân này là một điều nguy hiểm.

Những chìa khóa mà tôi đã đề cập sẽ giới thiệu các bạn với chính bản thân mình và phá hủy đi nỗi sợ này, và bạn sẽ ở vào trạng thái mà thậm chí nếu bạn tuyệt đối một mình trên hành tinh này, hoàn toàn một mình, bạn sẽ vẫn hân hoan như khi toàn bộ trái đất này đầy người. Bạn sẽ ở trong chính niềm hân hoan được hoàn toàn một mình cũng như khi bạn ở cùng mọi người xung quanh. Chỉ người nào kinh nghiệm niềm hân hoan của ở một mình thì mới không sợ cái chết - bởi cái chết làm cho bạn hoàn toàn một mình. Nó có thể làm gì khác được chứ? Lý do duy nhất tại sao bạn sợ cái chết là bạn chưa từng tồn tại, chỉ đám đông đã tồn tại. Nhưng cái chết sẽ lấy đi đám đông; nó sẽ lấy đi tất cả các mối quan hệ của bạn và bạn sẽ được để lại một mình - và sự cô đơn mang theo sợ hãi.

Tất cả những gì chúng ta thảo luận về thiền trong ba ngày qua cơ bản là một thử nghiệm của việc trở nên hoàn toàn một mình, của di chuyển vào một mình hoàn toàn. Bạn phải đi vào trung tâm nơi chỉ có bạn và không ai khác nữa.

Và trung tâm này là lạ thường. Ai trải nghiệm trung tâm này sẽ trải nghiệm những chiều sâu trong lòng đại dương. Bạn chỉ đang bồng bềnh trên những con sóng của đại dương, và bạn không ý thức rằng bên dưới những con sóng là những chiều sâu vô định nơi chưa con sóng nào từng tới, nơi chưa con sóng nào từng bước vào.

Có nhiều chiều sâu trong bạn. Trong sự một mình, bạn càng đi khỏi mọi người và đi vào chính bản thân mình, bạn sẽ càng đi vào chính bản thân bạn sâu sắc. Và một bí mật vĩ đại rằng bạn càng đi cùng bản thân sâu sắc hơn thì bạn càng đạt tới nhiều đỉnh cao hơn trong cuộc sống bên ngoài của bạn.

Nó là một nguyên tắc toán học. Nó chính là nguyên tắc toán học của đời sống, rằng bạn đi cùng bản thân mình càng sâu sắc hơn thì bạn sẽ càng trải nghiệm đỉnh cao hơn trong cuộc sống bên ngoài của bạn, và bạn càng ít đi cùng bản thân mình thì lại càng ít có những đỉnh cao bên ngoài. Ai chưa từng chút nào đi vào bản thân mình một cách sâu sắc sẽ không có đỉnh cao ở bên ngoài. Chúng ta gọi con người là vĩ đại khi người đó có chiều sâu trong bản thân, và cùng kết quả của chiều sâu này cũng sẽ có đỉnh cao ở bên ngoài.

Vì vậy nếu bạn muốn đỉnh cao trong cuộc sống của bạn, bạn sẽ phải đi sâu cùng bản thân mình. Nguồn chiều sâu của bạn là samadhi. Samadhi la chiều sâu nền tảng.

Tôi đã nói vài điều với bạn về cách làm sao để thực hiện các bước tới samadhi: làm sao để rèn luyện bản thân bạn và chăm sóc bản thân bạn, và làm sao để gieo những hạt mầm vốn sẽ phát triển thành những đóa hoa thiêng liêng. Nhưng thậm chí nếu chỉ một vài điều còn bám rễ trong tâm trí bạn, thì ngay đến một hạt mầm nếu có rơi vào mảnh đất trái tim bạn, cũng không có lý do nào cho nó nảy mầm và cho bạn trải nghiệm của cuộc sống mới.

Buông bỏ ham muốn tiếp tục sống cuộc sống của bạn theo cùng cách bạn vẫn đang sống nó đây. Không có ý nghĩa gì ở nó. Tạo nên khoảng trống trong cuộc sống của bạn cho thứ gì đó mới đi. Nếu bạn tiếp tục sống theo cùng cách bạn vẫn đang sống, thì cái chết sẽ chỉ là hệ quả tất yếu.

Ham muốn này, sự bất mãn này phải sống động trong bạn. Tôi không có mong ước nào khác cho bạn hơn điều này. Thường thì người ta hay nói rằng tôn giáo là sự mãn nguyện. Và tôi nói rằng chỉ những người tôn giáo mới trở nên không hài lòng. Tất cả mọi thứ trong cuộc sống chỉ tạo nên sự bất mãn ở họ, và chỉ khi đó họ mới bắt đầu tìm kiếm tới tôn giáo.

Vì vậy tôi không yêu cầu các bạn hài lòng. Tôi không yêu cầu các bạn nên thỏa mãn. Tôi đòi hỏi các bạn không thỏa mãn, tuyệt đối không thỏa mãn. Hãy để từng tế bào trong tim bạn, trong tâm hồn bạn không được mãn nguyện - không mãn nguyện với thiêng liêng, không mãn nguyện với sự thật. Trong ngọn lửa của sự bất mãn này bạn sẽ có sự sinh thành mới.

Đừng lãng phí dù chỉ một giây vì sự sinh thành mới này. Đừng để thời gian tạo thành chướng ngại với nó. Và vì sự sinh thành mới này, lưu tâm hơn nữa…

Có người hôm qua hỏi tôi:

Chúng tôi có cần từ bỏ thế giới này cho kiểu thiền này không? Chúng tôi sẽ cần trở thành sannyasin ư? Điều gì sẽ xảy ra cho gia đình chúng tôi, cho thế giới của chúng tôi khi chúng tôi thực hành cái không này?

Tôi cần nói với các bạn vài điều vào ngày cuối cùng về việc này, điều này quan trọng. Các bạn nên biết, tôn giáo không chống lại gia đình và thế giới, tôn giáo không đối lập với gia đình và thế giới. Và ý tưởng vốn bắt rễ vào tâm trí bạn suốt những thập niên và thế kỷ qua này đã làm hại cả bạn và tôn giáo rất nhiều.

Tôn giáo không đi ngược lại thế giới. Tôn giáo không đi ngược lại gia đình. Tôn giáo chẳng có gì để làm với việc buông bỏ mọi thứ và chạy trốn. Tôn giáo là sự chuyển hóa của tâm thức bạn. Nó không có gì để làm với những hoàn cảnh bên ngoài, nó phải làm với trạng thái của tâm trí bạn. Nó là việc thay dổi tâm trí bạn, không phải hoàn cảnh của bạn. Bạn thay đổi bản thân bạn.

Không ai chuyển hóa bằng cách chạy trốn khỏi thế giới bên ngoài. Nếu tôi chứa đầy căm thù, tôi sẽ làm gì trong rừng? - Tôi cũng sẽ chứa đầy căm thù ở đó. Nếu tôi đầy bản ngã, tôi sẽ làm gì trên núi? - Tôi vẫn sẽ đầy bản ngã, thêm vào đó sẽ có mối nguy hiểm khác. Nếu như tôi còn sống trong xã hội, trong đám đông, tôi sẽ còn vượt qua bản ngã của tôi mỗi ngày. Nhưng trong cái trầm tĩnh của Himalayas, ngồi trên núi, sẽ không có ai và tôi sẽ không nhận thấy bản ngã của chính tôi. Và không nhận thấy nó là điều khác hoàn toàn với sự biến mất của bản ngã.

Tôi đã nghe về một Sadhu người từng ở Himalayas ba mươi năm, và ông ta cảm thấy rằng trong ba mươi năm đó ông ta đã trở nên hoàn toàn yên lặng và rằng bản ngã của ông ta đã biến mất. Thế rồi vài đệ tử của ông ta nói với ông ta, “Có lễ hội tôn giáo tại thung lũng, và chúng con mong muốn thầy tới đó”.

Vì thế họ xuống tham dự lễ hội. Nhưng khi họ bước vào đám đông và một người lạ dẫm lên chân vị Sadhu, ông ta lập tức nhận ra rằng cơn giận dữ và bản ngã của mình đã xuất hiện lại. Ông ta rất ngạc nhiên: “Một người lạ dẫm lên chân mình đã cho mình thấy điều dãy Himalayas không thể chỉ cho mình trong ba mươi năm”.

Vì vậy trốn chạy không nghĩa lý gì. Bạn không phải trốn chạy, bạn phải biến đổi. Vì vậy đừng lấy việc trốn chạy như chìa khóa đi tới cuộc sống, mà thay vào đó hãy lấy việc chuyển hóa như chìa khóa. Khi tôn giáo hình thành dựa trên khuynh hướng thoát ly thực tế, nó trở nên không còn sinh động. Khi tôn giáo lần nữa hình thành dựa trên sự biến đổi nó sẽ lấy lại năng lượng sống của nó. Nhớ rằng, bạn phải thay đổi bản thân bạn, không phải môi trường của bạn.

Thay đổi môi trường của bạn vô nghĩa. Thay đổi môi trường của bạn là dối trá bởi làm như vậy bạn không thể nhận ra những điều hiển nhiên. Trong môi trường mới, trong cái mới, trong bầu không khí tĩnh lặng, bạn có thể bắt đầu nghĩ rằng bạn đã trở nên tĩnh lặng.

Tĩnh lặng không tồn tại trong những hoàn cảnh bất lợi thì không là tĩnh lặng chút nào. Đó là lý do tại sao những người thông minh lựa chọn luyện tập tĩnh lặng trong những hoàn cảnh không thuận lợi, bởi nếu họ đạt được nó trong những hoàn cảnh không thuận lợi đấy thế thì đó là tĩnh lặng thật sự.

Đó là lý do tại sao trốn chạy khỏi cuộc sống không quan trọng. Lấy cuộc sống như một thử nghiệm. Và nhớ rằng mọi người xung quanh bạn đều hữu ích cho bạn. Người nào lăng mạ bạn vào buổi sáng cũng là đang giúp bạn; người đó đưa tới bạn một cơ hội. Nếu bạn muốn, bạn có thể tìm thấy tình yêu trong chính bản thân bạn. Người nào bộc lộ giận dữ của họ với bạn đang giúp bạn, người nào chỉ trích bạn là đang giúp bạn. Người nào vung rắc bùn khắp lên bạn là đang giúp bạn. Người nào rắc rải gai nhọn trên đường của bạn cũng là đang giúp bạn, bởi đấy cũng là cơ hội và thử nghiệm. Nếu bạn có thể vượt trên nó, bạn sẽ cảm thấy không nợ nần gì với người đó. Điều các thánh nhân không thể dạy bạn trên thế giới này, thì kẻ thù của bạn có thể.

Tôi sẽ nói lần nữa: Điều mà các thánh nhân không thể dạy bạn trên thế giới này, những kẻ thù của bạn có thể. Nếu bạn tỉnh táo và có thông minh để học, bạn có thể tạo nên chiếc thang từ mỗi viên đá trong cuộc sống của bạn. Nhưng người ngạo mạn xem thậm chí những viên đá lát đường là những chướng ngại và dừng lại ở đó. Nếu bạn thông minh, thế thì từng viên đá có thể được làm thành đá lát đường. Nếu bạn thông minh, từng viên đá có thể là một bước.

Nghĩ về điều này một chút. Làm cho nhà bạn, gia đình bạn và tất cả những gì có vẻ như chướng ngại với bạn - bởi bạn nghĩ rằng chúng có thể ngăn bạn trở nên tĩnh lặng - trung tâm thiền của bạn, và bạn sẽ thấy rằng những thứ đó sẽ giúp bạn tĩnh lặng. Cái gì là thứ không cho phép bạn tĩnh lặng? Cái gì là trở ngại trong gia đình bạn? Cái gì là thứ ngăn cản bạn? Chỉ nghĩ xem liệu có thể có cách khiến chúng thành những viên đá lát đường chăng. Dứt khoát có cách. Và nếu bạn nghĩ về nó và hiểu nó, bạn sẽ tìm ra cách.

Lôgic gì khi nói với bạn rằng nếu bạn bỏ gia đình bạn sẽ trở nên tĩnh lặng và kinh nghiệm sự thật? Đó không là logic thật. Cố gắng hiểu cuộc sống của bạn và tâm trí của bạn một cách đúng đắn, và sử dụng tất cả những hoàn cảnh xung quanh bạn. Thế nhưng bạn làm gì? Bạn không sử dụng những hoàn cảnh đó, thay vào đó hoàn cảnh sử dụng bạn. Bạn vẫn còn đánh mất toàn bộ cuộc sống của bạn bởi bạn không tận dụng những hoàn cảnh và thay vào đó cho phép chúng tận dụng bạn. Và bạn vẫn còn mất mát bởi bạn tiếp tục phản ứng, bạn không bao giờ hành động.

Nếu bạn lăng mạ tôi, tôi sẽ lập tức lăng mạ bạn thậm chí còn nặng nề hơn. Nếu bạn sỉ nhục tôi tôi sẽ sỉ nhục bạn, thậm chí còn hơn thế, sử dụng thậm chí nhiều lời chửi rủa hơn. Và tôi sẽ không nghĩ rằng tôi vừa mới phản ứng. Một từ lăng mạ được nói tới tôi, vì thế tôi đáp lại hai. Đây không là hành động, nó là phản ứng.

Nếu bạn nhìn vào cuộc sống của bạn trong vòng hai mươi bốn giờ, bạn sẽ thấy rằng chỉ có những phản ứng. Ai đó làm điều này, và để phản ứng với điều đó bạn làm điều kia. Tôi hỏi bạn, bạn có làm gì không là phản ứng với cái gì đó không, không là lời đáp lại điều khác, không tới như phản ứng với điều khác, không là một phản ứng mà là một hành động? Đây là kỷ luật của hành động.

Nếu bạn nghĩ về nó, bạn sẽ thấy rằng bạn đang phản ứng hai mươi bốn giờ một ngày. Người khác làm điều này, và bạn làm điều kia để phản ứng lại. Bạn từng làm gì đó mà chỉ bạn mới làm chưa, cái gì đó khởi nguồn từ trong bạn và sinh ra trong bạn? Chỉ nhìn vào nó và thiền về nó… và cũng đúng như thế ngay giữa gia đình, trong nhà và trên thế giới, thế thì bạn đạt tới sannyas.

Sannyas không đối lập với thế giới; sannyas là sự thanh lọc của thế giới. Nếu bạn bắt đầu trở nên tinh khiết trong thế giới, một ngày nào đó bạn sẽ thấy rằng bạn đã trở thành một sannyasin. Là sannyasin không là việc thay đổi quần áo… rằng bạn thay quần áo và rồi bạn trở thành sannyasin. Sannyas là sự chuyển hóa, sự phát triển của toàn bộ bản chất bạn. Sannyas là sự phát triển. Nó là một sự phát triển rất chậm, rất chậm.

Nếu một người sử dụng cuộc sống của mình đúng, sử dụng bất kì hoàn cảnh nào nảy sinh, anh ta sẽ thấy rằng từ từ, từ từ sannyasin sẽ dần sinh thành trong anh ta. Mấu chốt là nghĩ về thái độ của bạn và biến chúng thành tinh khiết và rỗng không.

Nhìn vào bản thân bạn và thấy thái độ nào bạn có đang làm cho bạn trần tục. Nhớ rằng, người khác không làm cho bạn trần tục. Bạn với gia đình bạn… bây giờ cha bạn hoặc vợ bạn có thể khiến bạn trần tục ư? Chính những cảm xúc của gắn kết mà bạn có với cha hoặc vợ bạn khiến bạn trần tục.

Điều gì sẽ xảy ra nếu bạn trốn chạy khỏi vợ bạn? - những gắn kết đó sẽ đi cùng với bạn. Không ai có thể chạy khỏi những gắn kết của họ. Nếu chúng ta có thể chạy khỏi chúng, cuộc sống hẳn rất dễ dàng. Nhưng nếu bạn chạy, tất cả những gắn kết của bạn sẽ đi cùng bạn như cái bóng song hành - bạn sẽ áp đặt chúng lên cái gì đó khác; bạn sẽ tạo nên một hộ gia đình mới ở đâu đó.

Thậm chí những saynnyasins được gọi là vĩ đại của bạn cũng kết thúc với việc tạo nên những hộ gia đình lớn. Họ có hộ gia đình họ, và những gắn kết mới, những mê đắm mới nảy sinh; và lần nữa họ bắt đầu sống giữa hạnh phúc và buồn phiền. Bởi họ mang những gắn kết theo mình, họ rồi sẽ lại xuất hiện ở một nơi mới. Nó chẳng tạo nên bất kỳ khác biệt nào. Người ta có thể thay đổi nhưng những điều này sẽ vẫn như thế.

Vì thế tôi không nói bạn từ bỏ những điều đó và chạy trốn. Tôi nói bạn buông bỏ thái độ. Mọi thứ thì vẫn như chúng vốn là, chỉ có thái độ của bạn với chúng sẽ thay đổi - và bạn sẽ tự do.

Trước đây ở Nhật Bản có một vị vua. Một sannyasin thỉng thoảng sống bên ngoài ngôi làng của nhà vua, bên một cái cây. Ông ấy là một sannyasin vô song: ông ấy có nhiều duyên dáng và ánh hào quang, rất nhiều ánh sáng - có rất nhiều hương thơm trong cuộc đời của ông! Dần dần, nhà vua trở nên bị hấp dẫn bởi từ tính này và đi tới ông ấy. Nhà vua quan sát ông ấy nằm đó nhiều ngày, và thường tới ngồi cạnh chân ông ấy. Ảnh hưởng của sannyasin lớn dần ở nhà vua, và một ngày nhà vua nói với ông, “chẳng phải sẽ tốt hơn nếu ngài rời cây này và đi cùng ta tới cung điện ư?”

Sannyasin nói, “Vì ngài thích. Tôi có thể đi bất kỳ đâu. “ Nhà vua hơi ngạc nhiên. Lòng kính trọng ông đã cảm thấy trong suốt những ngày qua chao đảo. Vua đã nghĩ sannyasin sẽ đáp, “Cung điện ư? Nhưng tôi là một sannyasin. Tôi sẽ làm gì trong một cung điện?”

Đây là điều các sannyasin thường nói nếu sannyas của họ là điều học được; câu trả lời của họ sẽ là, “Sannyasin chúng tôi không có gì để làm với những cung điện; chúng tôi đã từ bỏ chúng”. Nhưng sannyasin này nói, “Vì ngài thích. Tôi có thể đi bất kỳ đâu”.

Nhà vua sửng sốt. Và ông nghĩ, “Đây là loại sannyasin gì vậy?”

Nhưng ông đã đưa ra lời mời, vì thế ông không thể lấy lại. Ông phải đón tiếp sannyasin. Do đó sannyasin đi cùng vua, nhà vua đã thực hiện tất cả những sắp xếp cần thiết cho sannyasin như sắp xếp cho chính mình. Sannyasin bắt đầu sống ở đó và hạnh phúc. Những chiếc giường lớn được làm cho ông, và ông ngủ trên chúng. Những chiếc thảm lớn được trải cho ông, và ông bước trên chúng. Thức ăn ngon được mang tới ông, và ông ăn chúng. Vua không còn nghi ngờ gì nữa, ông ấy chắc chắn. Ông ấy cảm thấy, “Đây là loại sannyasin gì chứ? Ông ta không nói dù chỉ một lần rằng ông ta sẽ không thể nào ngủ trên những chiếc nệm đó, rằng ông ta chỉ có thể ngủ trên những tấm ván. Ông ấy không nói dù chỉ một lần rằng ông ấy sẽ không thể ăn những thức ăn ngon đó, rằng ông chỉ có thể ăn thức ăn rất đơn giản.

Nhà vua thấy ngày một khó khăn hơn khi giải quyết việc sống ở đây của sannyasin. Chỉ một tuần hay mười ngày trôi qua vua nói với ông ấy, “Xin lỗi, nhưng ta có một nghi ngờ trong tâm trí”.

Và sannyasin nói, “Không chỉ bây giờ, nó đã ở đó vào ngày ngài đề nghị tôi đi cùng ngài rồi. Mối nghi ngờ này không phải mới chỉ bắt đầu, nó đã bắt đầu vào ngày đó rồi. Nhưng hãy nói cho tôi, đó là nghi ngờ gì vậy?”

Và nhà vua nói với ông ấy, “Nghi ngờ là về việc ngài là loại sannyasin nào, và khác biệt là gì giữa ngài, một sannyasin và ta, một người trần tục?”

Sannyasin nói, “Nếu ngài muốn thấy sự khác biệt thì hãy đi cùng ta tới bên ngoài ngôi làng”.

Nhà vua nói, “Ta muốn biết. Tâm trí ta rất lúng túng bởi nghi ngờ này. Bây giờ ngay cả giấc ngủ của ta cũng bị bối rối. Sẽ tốt hơn khi ngài ở dưới cây kia, và rồi ta có lòng tôn kính với ngài. Bây giờ ngài ở trong cung điện, lòng tôn kính của ta không còn”.

Sannyasin khi đó đưa nhà vua tới bên ngoài khu vực ngôi làng. Khi họ ngang qua con sông vốn là ranh giới của ngôi làng, họ tiếp tục nói chuyện. Và rồi nhà vua nói, “Xin làm ơn nói cho ta bây giờ”.

Nhưng sannyasin nói, “Hãy đi xa hơn một chút nhé”.

Trời trở nên rất nóng. Đó là giữa trưa và mặt trời ở ngay trên đầu. Nhà vua nói, “Ít nhất hãy nói cho ta bây giờ. Chúng ta đã đi rất xa rồi”.

Sannyasin nói, “Đây là điều tôi muốn nói: rằng bây giờ tôi sẽ không quay lại, tôi sẽ tiếp tục đi. Ngài có đi cùng tôi không?”

Lúc đó nhà vua nói, “Làm sao ta có thể đi cùng ngài được? Ta để lại gia đình ta, vợ ta và vương quốc của ta ở phía sau”.

Nhưng sannyasin nói với ông ấy, “Nếu ngài có thể thấy sự khác biệt, thế thì hãy nhìn nó. Tôi đang tiếp tục, và tôi không để lại gì phía sau. Khi tôi ở trong cung điện, tôi ở trong cung điện nhưng cung điện không ở cùng tôi. Tôi ở trong cung điện nhưng cung điện không ở trong tôi. Đó là lý do tại sao tôi có thể đi bây giờ”.

Nhà vua sụp xuống dưới chân ông ấy. Mối nghi ngờ của ông ấy đã sáng tỏ. Ông ấy nói, “Hãy thứ lỗi cho ta! Ta sẽ hối tiếc cả cuộc đời mình. Làm ơn hãy quay lại”.

Sannyasin nói, “Tôi có thể vẫn quay lại, nhưng mối nghi ngờ của ngài cũng sẽ quay lại. Với tôi quay lại thay vì tiếp tục đi không quan trọng. Tôi có thể - nhưng mối nghi ngờ của ngài sẽ lại quay trở lại. Vì lòng từ bi với ngài tôi sẽ tiếp tục đi”.

Những lời ông ấy nói là đáng nhớ. Ông ấy đã nói, “Bởi lòng từ bi với ngài bây giờ tôi sẽ tiếp tục đi. Lòng từ bi của tôi bảo tôi tiếp tục”.

Và tôi nhắc bạn rằng sự trần truồng của Mahavira là từ bi của ông ấy vì bạn nhiều hơn vì bất kì cưỡng bách ở trần truồng nào. Và một sannyasin thực sự nằm trong rừng ư? - vì sự gắn kết của người ấy với việc nằm lại trong rừng thì ít mà phần nhiều là vì từ bi với bạn. Và đi lại trần truồng từ nhà này sang nhà khác để xin bố thí bởi ham muốn cầu xin thì ít mà phần nhiều là vì từ bi với bạn. Nếu không, thay vì cầu xin ông ấy có thể sống trong nhà bạn, và thay vì ngủ ngoài đường ông ấy có thể ngủ trong cung điện.

Nó không tạo nên khác biệt gì với một sannyasin. Nhưng nó tạo nên khác biệt với một sannyasin giả mạo.

Nó không tạo nên bất kỳ khác biệt nào với một sannyasin thật sự bởi không có gì đi vào tâm thức của người này. Mọi thứ vẫn ở nơi của chính chúng; tường của cung điện ở nơi chúng vốn có; những đệm chúng ta đang ngồi ở nơi của chúng. Nếu chúng không đi vào tâm thức của tôi thế thì tôi không bị chạm tới bởi chúng; tôi tách biệt khỏi chúng.

Tôi không đề nghị bạn rời khỏi bất kì nơi nào bạn đang ở. Tôi chỉ đề nghị bạn thay đổi cái bạn đang là. Tôi không đề nghị bạn trốn chạy khỏi nơi bạn đang ở; người yếu đuối mới trốn chạy. Tôi đề nghị bạn thay đổi, và thay đổi này là một điều thật.

Trở nên ý thức về trạng thái của tâm trí bạn và bắt đầu cố gắng thay đổi nó. Nhận lấy bất kỳ khía cạnh nào và bắt đầu làm việc từ đó. Từng giọt từng giọt thế thì đại dương có thể trở nên đầy. Bước đi, từng inch một, thế thì thiêng liêng có thể được tìm thấy. Chỉ một bước một lần. Tôi không yêu cầu bạn làm nhiều hơn thế. Thiêng liêng có thể được tìm thấy đơn giản bằng cách thực hiện một bước một lần. Và đừng nghĩ rằng bạn không có khả năng, rằng bạn sẽ không thể đạt được.

Ai đó đang nói với tôi, “Tôi yếu đuối, tôi không có nhiều khả năng. Làm sao tôi đạt được?”

Dù có yếu đuối thế nào, thì ai cũng có khả năng đảm nhận một bước. Và tôi có cần hỏi bạn… liệu từng có người nhiều năng lực nhất nào đảm nhận nhiều hơn một bước một lần chưa? Ngay đến người có nhiều năng lực nhất cũng không thực hiện nhiều hơn một bước một lần. Và mọi người đều có thể thực hiện một bước một lần.

Vì thế hãy đảm nhận một bước. Và rồi một bước khác. Bạn luôn phải nắm lấy chỉ một bước một. Nhưng chính người tiếp tục đảm nhận chỉ một bước một lần sẽ đạt tới những khoảng cách vô tận. Và ai không thực hiện một bước bởi nghĩ chẳng gì nhiều có thể xảy ra bởi thực hiện một bước một lần sẽ không bao giờ tới được bất kỳ đâu.

Vì vậy tôi mời bạn đảm nhận một bước đó. Bạn đã nghe những bài nói của tôi với nhiều tình yêu và nhiều kiên nhẫn.

Tôi cảm thấy vui và biết ơn nhiều vì điều đó. Tôi biết ơn các bạn. Tôi rất biết ơn vì các bạn đã dành cho tôi một nơi trong trái tim bạn. Vì điều này, xin chấp nhận thật nhiều, nhiều lời cảm ơn và tình yêu của tôi.

Bây giờ chúng ta sẽ ngồi lại cho thử nghiệm thiền cuối cùng của ngày hôm nay. Và tôi nói tạm biệt các bạn với niềm hy vọng này: rằng khi chúng ta gặp lại, tôi sẽ thấy sự tĩnh lặng của bạn sâu sắc và niềm hân hoan của bạn phát triển; rằng bạn sẽ nhận lấy bước đi mà tôi đã yêu cầu bạn thực hiện; rằng một vài giọt mật sẽ đi vào bạn và rằng bạn sẽ tới gần hơn tính bất tử. Chúc cho thiêng liêng trao cho bạn năng lực để thực hiện ít nhất một bước. Rồi thì, những bước tiếp theo sẽ diễn ra bởi tự thân chúng.

Sau buổi thiền tối chúng ta sẽ rời đi lặng lẽ. Buổi sáng tôi có thể sẽ không gặp các bạn bởi tôi sẽ rời đi lúc 5 giờ. Vì thế hãy thực hiện điều này như lời tạm biệt cuối cùng của tôi.

Từng người một xin chấp nhận lời chào của tôi với sự thiêng liêng vốn đang ngụ trong chính các bạn. Xin chấp nhập lời chào của tôi.

Kết thúc quyển "Con đường Thiền" - Quay về Mục lục