Sợ Hãi - Chương 2. Nỗi Sợ Bản Năng

Nhất Hạnh Tăng Thân by Vô Ngã

Sách Thiền Sư Thích Nhất Hạnh

Đọc và download hàng trăm quyển sách của Thầy tại đây.

Sợ Hãi

Chương 2. Nỗi Sợ Bản Năng

Playlist Gia Đình Chánh Niệm

Nhiều người thường nhận thấy suy nghĩ của bản thân luôn lẫn lộn nhiều cảm xúc sợ hãi và đau khổ. Tất cả chúng ta từng trải qua buồn phiền trong quá khứ, và ta thường nhớ lại những buồn phiền đã qua. Chúng ta gợi lại quá khứ, xem xét nó và xem lại cuốn phim quá khứ. Nhưng nếu mỗi lần gợi lại ký ức mà không có chánh niệm hay nhận thức, thì mỗi lần xem những hình ảnh ấy ta lại cảm thấy đau khổ.

Giả sử bạn là đứa trẻ bị lạm dụng từ nhỏ. Bạn đã chịu đựng rất nhiều. Bạn mỏng manh và dễ bị tổn thương. Lúc nào bạn cũng cảm thấy sợ hãi. Bạn không biết cách tự bảo vệ. Có lẽ trong suy nghĩ bạn vẫn tiếp tục bị lạm dụng, thậm chí cho đến bây giờ – khi bạn đã trưởng thành. Bạn không còn là đứa trẻ mỏng manh và bị tổn thương, không đựơc bảo vệ nữa, nhưng bạn vẫn tiếp tục chịu đựng đau khổ của một đứa trẻ, vì bạn thường xuyên hồi tưởng lại quá khứ mặc dù chúng gây đau đớn.

Có những thước phim và hình ảnh được lưu trong tiềm thức. Mỗi lần bạn nghĩ về quá khứ và xem lại thước phim hay hình ảnh đó, bạn phải chịu đựng. Chánh niệm nhắc nhở chúng ta rằng hiện thực là bây giờ và ở đây, giây phút hiện tại luôn có mặt với chúng ta, ta không phải sống với những sự việc xảy ra trong quá khứ.

Giả sử hai mươi năm trước, có một người tát vào mặt bạn. Hình ảnh đó được lưu vào tiềm thức. Tiềm thức của bạn lưu rất nhiều phim ảnh của quá khứ, và luôn được chiếu ở đó. Nếu bạn nhớ và xem chúng nhiều lần, bạn tiếp tục đau khổ. Mỗi lần bạn xem hình ảnh đó, bạn như bị tát lần nữa.

Nhưng đó chỉ là quá khứ. Bạn không còn ở quá khứ, bạn ở giây phút hiện tại. Nó ĐÃ xảy ra, đúng vậy – trong quá khứ. Nhưng quá khứ đã trôi đi. Thứ duy nhất còn lại bây giờ chỉ là hình ảnh và ký ức. Nếu tiếp tục trở lại quá khứ để xem những hình ảnh này, đó là thất niệm. Nếu chuyển hướng trở về thực tại, ta có thể nhìn quá khứ theo cách khác và chuyển hóa khổ đau.

Khi bạn còn là một em bé nhỏ, có lẽ đôi lần bạn bị lấy mất đồ chơi. Bạn đã học cách khóc và xoay chuyển tình thế, hoặc mỉm cười để vui lòng người lớn, hòng lấy lại đồ chơi. Từ nhỏ, bạn đã học được cách cười xã giao. Đó là một cách giải quyết vấn đề để sinh tồn. Bạn đã học mà thậm chí không biết rằng mình đang học. Cảm giác mình bơ vơ, dễ bị tổn thương, không có khả năng tự bảo vệ, luôn cảm thấy cần người ở bên luôn tồn tại. Cái nỗi sợ đầu tiên, bên cạnh mong ước đầu tiên, cũng luôn tồn tại. Một đứa trẻ sơ sinh với nỗi sợ và mong ước đó, luôn ở trong ta.

Một số chúng ta luôn âu sầu và tiếp tục chịu đựng đau khổ thậm chí khi mọi thứ trở nên tốt đẹp ở hiện tại. Vì chúng ta có xu hướng chìm vào quá khứ. Chúng ta cảm thấy thoải mái hơn khi tạo ra ngôi nhà của ta trong đó, thậm chí nó chứa nhiều đau khổ. Ngôi nhà đó nằm sâu trong tiềm thức, nơi phát ra những thước phim của quá khứ. Mỗi đêm bạn quay trở lại, xem những thước phim đó và chịu đựng. Và điều bạn lo lắng không ngớt trong tương lai không gì khác hơn là hình ảnh phản chiếu của nỗi sợ và mong ước từ quá khứ.

Đừng Sợ Quá Khứ

Vì rất dễ dàng bị chìm vào quá khứ, nên sẽ hữu ích nếu có sự nhắc nhở bạn trở về thực tại. Tại Làng Mai, chúng tôi dùng một cái chuông. Khi nghe tiếng chuông, chúng tôi thực tập hơi thở vào và thở ra trong chánh niệm, và chúng tôi nói “Tôi đang lắng nghe tiếng chuông. Âm thanh huyền diệu này đưa tôi trở về ngôi nhà thật sự của tôi.” Ngôi nhà thật sự là bây giờ và ở đây. Quá khứ không phải là một ngôi nhà thật sự.

Bạn có thể nói với đứa-trẻ-bên-trong rằng, quá khứ không phải là ngôi nhà của chúng ta. Ngôi nhà của chúng ta là ở đây, là nơi chúng ta thật sự sống. Chúng ta có thể có tất cả sự nuôi dưỡng và hàn gắn mà ta cần trong giây phút hiện tại. Nỗi sợ hãi, lo lắng, khổ đau mà ta trải qua vẫn ở đó bởi vì đứa trẻ bên trong chưa được tự do. Đứa trẻ đó sợ bước vào với giây phút hiện tại, và vì thế, chánh niệm và hơi thở của bạn có thể giúp đứa trẻ bên trong nhận ra rằng nó đã an toàn và tự do.

Giả sử bạn đi xem phim. Từ ghế ngồi khán giả bạn thấy màn hình chiếu phim. Trong câu chuyện trên phim, nhân vật trên màn ảnh tương tác với nhau. Và ngồi dưới ghế khán giả, bạn khóc. Bạn trải qua những gì xảy ra trên màn ảnh như thể là thật, đó là lý do khiến bạn rơi nước mắt thật và có cảm xúc thật. Nỗi đau là có thật. Giọt nước mắt là có thật. Nhưng khi bạn đến chạm vào màn ảnh, bạn không thấy người thật nào. Không có gì ngoài ánh sáng nhấp nháy. Bạn không thể nói chuyện với người trên màn ảnh, cũng không thể mời họ uống trà. Bạn không thể dừng họ lại hoặc hỏi chuyện họ, nhưng bạn có thể tạo ra nỗi khổ thật, trong thân thể cũng như trong tâm trí. Ký ức của chúng ta có thể gây ra nỗi khổ có thật, về mặt cảm xúc và thể chất.

Khi ta nhận ra rằng ta có thói quen lặp lại sự kiện cũ và phản ứng lại thành sự kiện mới như thể nó là cái cũ, chúng ta có thể bắt đầu chú ý khi thói quen (tập khí) đến. Ta có thể nhẹ nhàng nhắc nhở bản thân rằng ta còn có lựa chọn khác. Ta có thể quán chiếu thời điểm thực tại như nó-đang-là, một thực tại tươi mát, và để lại quá khứ đằng sau đến khi chúng ta có thể xem xét nó một cách trắc ẩn.

Chúng ta có thể tạo ra thời gian và không gian, không phải trong lúc bận rộn mà trong một thời gian lặng, để nói với đứa trẻ đang đau khổ và tổn thương bên trong rằng em không phải chịu đựng nữa đâu. Chúng ta có thể nắm lấy tay em và mời em cùng bước vào giây phút hiện tại và chứng minh rằng tất cả điều kỳ diệu của cuộc sống đang có mặt bây giờ và ở đây: “Đến với tôi, em bé nhỏ. Chúng ta đã lớn. Chúng ta không còn phải sợ nữa. Chúng ta không còn tổn thương nữa. Chúng ta không còn mong manh nữa. Chúng ta không phải sợ gì nữa.”

Bạn phải dạy cho đứa trẻ bên trong. Bạn mời nó đến với bạn, sống với bạn trong giây phút hiện tại. Dĩ nhiên, chúng ta có thể suy nghĩ một cách chánh niệm và học hỏi từ quá khứ, nhưng phải thực hiện ở giây phút hiện tại. Một khi chúng ta an trú trong giây phút hiện tại, ta có thể nhìn nhận khéo léo về quá khứ và học cách để không bị kẹt hay bị chôn vùi trong đó.

Dự Tính Tương Lai Mà Không Sợ Hãi

Chúng ta có thể chuẩn bị cho tương lai mà không ảnh hưởng đến những dự tính. Thông thường, chúng ta hoặc không có dự tính gì cả, hoặc chìm vào những dự tính ám ảnh vì chúng ta sợ tương lai và sự không chắn chắn của nó. Giây phút hiện tại là nơi mà ta sống. Khi bạn thật sự an trú trong hiện tại, bạn có thể họach định cho tương lai theo cách tốt hơn. Sống chánh niệm trong giây phút hiện tại không loại trừ việc bạn lập kế hoạch. Nghĩa là bạn biết rằng sẽ không đánh mất bản thân trong sự lo lắng và lo sợ tương lai. Nếu bạn thật sự có mặt và biết cách nắm bắt giây phút hiện tại tốt nhất có thể, thì bạn sẽ làm tốt nhất cho tương lai.

Cũng tương tự như quá khứ. Dạy và thực tập chánh niệm không ngăn cản việc nhìn sâu vào quá khứ. Nhưng nếu ta cho phép bản thân chìm vào sự hối tiếc và đau khổ liên quan đến quá khứ, điều đó là không đúng. Nếu chúng ta vững vàng trong giây phút hiện tại, chúng ta có thể đem quá khứ tới thực tại và nhìn cho sâu sắc. Ta có thể xem xét quá khứ và tương lai trong khi ta an trú trong giây phút hiện tại. Thực tế rằng bạn có thể học từ quá khứ và hoạch định cho tương lai theo cách tốt nhất nếu bạn an trú trong hiện tại.

Nếu bạn có một người thân đang chịu đau khổ, bạn phải giúp đỡ anh ấy. “Anh ơi, anh đang an toàn. Mọi thứ đã ổn. Tại sao anh lại phải tiếp tục chịu đựng? Đừng nghĩ về quá khứ. Nó chỉ là một con ma, nó không có thật.” Và bất cứ khi nào bạn nhận ra rằng chúng chỉ là những thước phim và hình ảnh, chúng không có thật, thì ta sẽ được tự do. Đó là cách thực tập chánh niệm.

Xem Tiếp Chương 3  - Quay Về Mục Lục

..............................