Read more
(Đọc hoặc download miễn phí hàng trăm quyển sách của Osho tại đây)
Bí Mật Của Những Bí Mật – Osho
(Tập 1)
Chương 2. Mắt Rỗng
Nghe hoặc Tải MP3 'Bí Mật Của Những Bí Mật' (Tập 1) ê
Câu hỏi 1
Về sau nhiều bạn bè đã hỏi tôi liệu tôi có do dự hướng tới tính
chất sannyas, đạo tràng và Thầy không. Tôi phải thú nhận sự thực và nói, “Có,
nhiều lúc tôi có ngại.” Điều này để lại tôi cảm giác mặc cảm. Tôi đã phạm phải
tội lỗi không tha thứ, báng bổ nào đó hay do dự là tự nhiên vì sự chắc chắn?
Tôi không biết liệu Thầy có chứng ngộ không. Tôi chỉ có thể cảm thấy cái đẹp và
tin cậy nơi thầy.
Bhava, niềm tin là nỗi
sợ về hoài nghi - sợ vì nó đã kìm nén hoài nghi. Và bất kì cái gì bạn kìm nén bạn
sẽ vẫn còn sợ, vì nó bao giờ cũng có đó bên trong bạn, chờ đợi để trả thù, và bất
kì khi nào cơ hội nảy sinh nó sẽ bùng nổ trong bạn với sự trả thù. Niềm tin
đang ngồi trên động đất và mọi ngày hoài nghi đều trở nên mạnh hơn, bởi vì mọi
ngày bạn đều phải kìm nén nó. Sớm hay muốn nó sẽ lớn hơn là bạn có thể kìm nén,
nó nhiều hơn niềm tin của bạn. Thế thì nó đơn giản ném đi niềm tin của bạn.
Nhưng tin cậy không sợ
hoài nghi vì tin cậy không chống lại hoài nghi. Tin cậy dùng hoài nghi, tin cậy
biết cách dùng năng lượng chứa trong bản thân nó. Đó là khác biệt giữa niền tin
và tin cậy. Niềm tin là giả; nó tạo ra loại tôn giáo giả, nó tạo ra đạo đức giả.
Tin cậy có cái đẹp siêu phàm và chân lí về nó. Nó tăng trưởng qua hoài nghi, nó
dùng hoài nghi như phân bón, nó biến đổi hoài nghi. Hoài nghi là bạn, hoài nghi
không là thù.
Và chừng nào tin cậy
của bạn còn chưa chuyển qua nhiều hoài nghi nó sẽ vẫn còn bất lực. Từ đâu nó
thu lấy sức mạnh, từ đâu nó sẽ thu lấy việc tích hợp? Nếu không có thách thức
nó nhất định vẫn còn yếu.
Hoài nghi là thách thức.
Nếu tin cậy của bạn có thể đáp ứng cho thách thức, có thể là bạn bè với hoài
nghi của bạn, nó sẽ tăng trưởng qua hoài nghi. Và bạn sẽ không là con người
chia chẻ, sâu bên dưới là hoài nghi và trên bề mặt thì trung thành, tin tưởng;
bạn sẽ có một loại thống nhất, bạn sẽ là một cá nhân, không phân chia. Và tính
cá nhân đó là điều được gọi là 'linh hồn' trong tôn giáo cổ.
Linh hồn tới qua hoài
nghi, không tới qua tin tưởng. Tin tưởng chỉ là mặt nạ: bạn che giấu mặt nguyên
thuỷ của mình. Tin cậy là biến đổi: bạn trở thành được chói sáng hơn. Và bởi vì
bạn dùng hoài nghi làm thách thức, làm cơ hội, chưa bao giờ có kìm nén. Dần dần,
dần dần hoài nghi biến mất bởi vì năng lượng của nó đã bị tin cậy lấy đi.
Hoài nghi, thực ra,
không là gì ngoài tin cậy phát triển; hoài nghi là tin cậy đang trên đường. Bao
giờ cũng nghĩ về hoài nghi theo cách như vậy: rằng hoài nghi là tin cậy đang
trên đường. Hoài nghi là tìm hiểu và tin cậy là việc hoàn thành của tìm hiểu.
Hoài nghi là câu hỏi và tin cậy là câu trả lời. Câu trả lời không chống lại câu
hỏi - sẽ không có khả năng nào cho bất kì câu trả lời nào nếu không có câu hỏi.
Câu hỏi đã tạo ra cơ hội cho câu trả lời xảy ra.
Cho nên xin bạn đừng
bao giờ cảm thấy mặc cảm quanh tôi. Tôi tuyệt đối chống lại bất kì loại mặc cảm
nào. Mặc cảm là tuyệt đối sai. Nhưng nó đã được các tu sĩ và chính khách và những
kẻ khắt khe đạo đức dùng qua nhiều thời đại - trong nhiều thế kỉ. Mặc cảm là
chiến lược, chiến lược để khai thác mọi người: làm cho họ cảm thấy mặc cảm. Một
khi bạn đã thành công trong việc làm cho họ cảm thấy mặc cảm, họ sẽ là nô lệ của
bạn. Bởi vì mặc cảm họ sẽ không bao giờ được hoà hợp đủ, bởi vì mặc cảm họ sẽ vẫn
còn bị phân chia. Bởi vì mặc cảm họ sẽ không bao giờ có khả năng chấp nhận bản
thân họ, họ bao giờ cũng sẽ kết án. Bởi vì mặc cảm họ sẽ sẵn sàng tin vào bất
kì cái gì. Chỉ để gạt bỏ mặc cảm họ sẽ làm bất kì cái gì. Bất kì cái gì vô
nghĩa, bất kì nghi lễ nào họ sẽ thực hiện chỉ để gạt bỏ mặc cảm.
Qua nhiều thế kỉ các
tu sĩ đã làm cho mọi người mặc cảm. Mọi cái gọi là tôn giáo đều tồn tại trên mặc
cảm của bạn, họ không tồn tại trên sự tồn tại của Thượng đế. Họ chẳng có liên
quan gì tới Thượng đế và Thượng đế chẳng có liên quan gì tới họ; họ tồn tại
trên mặc cảm của bạn. Bạn sợ, bạn biết rằng bạn sai: bạn phải tìm sự giúp đỡ của
ai đó người không sai. Bạn biết rằng bạn là vô giá trị: bạn phải cúi mình, bạn
phải phục vụ cho những người có giá trị. Bạn biết rằng bạn không thể tin cậy được
vào bản thân bạn, bởi vì bạn bị phân chia.
Chỉ người không phân
chia mới có thể tin cậy được vào bản thân mình - cảm giác của người đó, trực
giác của người đó. Bạn bao giờ cũng rung chuyển, run rẩy bên trong; bạn cần ai
đó để dựa vào. Và một khi bạn dựa vào ai đó, một khi bạn trở thành phụ thuộc
vào ai đó, bạn vẫn còn là trẻ con, bạn chưa bao giờ trưởng thành. Tuổi tâm trí
bạn vẫn còn là tuổi của đứa trẻ. Bạn chưa bao giờ đạt tới bất kì chín chắn nào,
bạn chưa bao giờ trở nên độc lập. Và tu sĩ không muốn bạn trở nên độc lập. Độc
lập và bạn bị mất với ông ta, phụ thuộc và bạn là toàn thể bãi chợ của ông ta,
toàn thể kinh doanh của ông ta.
Tôi hoàn toàn chống lại
bất kì mặc cảm nào. Bao giờ cũng nhớ điều đó: Nếu bạn bắt đầu mặc cảm về cái gì
đó quanh tôi, thế thì bạn đang làm nó theo cách riêng của bạn. Thế thì bạn vẫn
còn đang mang tiếng nói của bố mẹ bạn, của tu sĩ bên trong bạn; bạn vẫn còn
chưa nghe tôi, bạn vẫn còn chưa lắng nghe tôi. Tôi muốn bạn được tự do toàn bộ
khỏi mọi mặc cảm. Một khi bạn tự do với mặc cảm, bạn là người tôn giáo. Đó là định
nghĩa của tôi về người tôn giáo.
Dùng hoài nghi đi -
hoài nghi là hay - bởi vì chính chỉ qua hoài nghi mà tin cậy mới đạt tới trưởng
thành. Làm sao có thể khác được? Nó phải là đẹp - chính chỉ qua hoài nghi mà
chân lí mới trở nên được định tâm, chính chỉ qua hoài nghi mà chân lí nở hoa, bừng
nở. Chính đêm tối của hoài nghi đem sáng vàng lại gần bạn hơn. Đêm tối không chống
lại bình minh, đêm tối là bụng mẹ cho bình minh. Bình minh đã sẵn sàng trong
chính sự hiện hữu của đêm tối.
Nghĩ về hoài nghi và
tin cậy như phần bù nhau đi - cũng như đàn ông và đàn bà vậy, cũng như đêm và
ngày, hè và đông, sống và chết. Bao giờ cũng nghĩ về những cặp đôi đó, không
tránh khỏi, dưới dạng phần bù; đừng bao giờ nghĩ dưới dạng đối lập. Cho dù trên
bề mặt chúng dường như là đối lập, sâu bên dưới chúng là bạn bè, giúp lẫn nhau.
Nghĩ về người không
có tin cậy mà xem: người đó sẽ không có hoài nghi nào, vì người đó chẳng có gì
để hoài nghi cả. Cứ nghĩ về một người không có tin cậy chút nào - làm sao người
đó có thể hoài nghi được, người đó phải hoài nghi cái gì? Chỉ con người của tin
cậy mới có cái gì đó để hoài nghi. Bởi vì bạn tin cậy, do đó bạn hoài nghi.
Hoài nghi của bạn chứng minh tin cậy của bạn, không điều khác. Nghĩ về người
không thể tin cậy được - làm sao người đó có thể tin cậy được? Nếu người đó thậm
chí không có khả năng hoài nghi, làm sao người đó có khả năng tin cậy được? Tin
cậy là dạng cao nhất của cùng một năng lượng; hoài nghi là bậc thang thấp nhất
của cùng chiếc thang và tin cậy là bậc thang cao nhất của cùng chiếc thang.
Dùng hoài nghi đi, dùng nó một cách vui vẻ vào.
Không cần cảm thấy mặc
cảm chút nào. Điều hoàn toàn có tính người và tự nhiên là thỉnh thoảng cảm thấy
hoài nghi lớn lao về tôi và hoài nghi lớn lao về điều đang diễn ra ở đây. Nó
hoàn toàn là tính người - không có gì phi thường trong nó. Nếu nó không xảy ra,
thế thì cái gì đó dường như là bất thường. Nhưng nhớ rằng người ta phải đạt tới
tin cậy: dùng tin cậy, nhưng không quên mục đích, không quên bậc thang cao nhất
của chiếc thang. Cho dù bạn đang đứng trên bậc thấp nhất, nhìn lên bậc cao nhất
- bạn phải đạt tới đó. Thực ra, hoài nghi đang đẩy bạn hướng tới cái đó vì
không ai có thể cảm thấy thoải mái với hoài nghi.
Bạn đã không quan sát
nó sao? Khi có hoài nghi đều có không thoải mái. Đừng thay đổi cái không thoải
mái đó, đừng diễn giải cái không thoải mái đó là mặc cảm. Vâng, không thoải mái
có đó, bởi vì hoài nghi nghĩa là bạn không chắc chắn về nền đất bạn đang đứng
trên. Hoài nghi nghĩa là bạn mơ hồ, hoài nghi nghĩa là bạn chưa là một đơn vị
thống nhất - làm sao bạn có thể thấy thoải mái được? Bạn là đám đông: bạn không
là một người, bạn là nhiều người - làm sao bạn có thể thoải mái được? Phải có
tiếng ồn lớn bên trong bạn, phần này kéo bạn theo hướng này và phần khác kéo bạn
theo hướng khác. Làm sao bạn có thể trưởng thành được nếu bạn bị kéo theo nhiều
hướng thế một cách đồng thời? Nhất định là không thoải mái, căng thẳng, phiền
não, lo âu.
Không ai có thể sống
với hoài nghi và trong hoài nghi. Hoài nghi đẩy bạn tới chân lí. Hoài nghi nói,
“Đi và tìm ra chỗ mình có thể thảnh thơi, nơi mình có thể hiện hữu một cách
toàn bộ.” Hoài nghi là bạn của bạn. Nó đơn giản nói, “Đây không phải là nhà. Đi
tiếp lên đi - tìm, kiếm, hỏi.” Nó tạo ra thôi thúc để đi tìm, để thám hiểm.
Một khi bạn bắt đầu
thấy hoài nghi như người bạn, như một cơ hội, không chống lại tin cậy mà đẩy bạn
đi tới nó, đột nhiên mặc cảm biến mất, chỉ có niềm vui lớn lao. Ngay cả khi bạn
hoài nghi, bạn vẫn hoài nghi một cách vui vẻ, và bạn dùng hoài nghi để tìm ra
tin cậy. Điều đó tuyệt đối bình thường.
Bạn nói, “Tôi không
biết liệu Thầy có chứng ngộ không.” Làm sao bạn có thể biết được nó? Không có
cách nào để biết nó chừng nào bạn chưa trở nên chứng ngộ. Làm sao bạn có thể biết
điều gì đã xảy ra cho tôi chừng nào điều đó còn chưa xảy ra cho bạn nữa? Điều
tuyệt đối đúng là đôi khi cảm thấy rằng bạn không thể tin cậy vào tôi. Phép màu
là ở chỗ đôi khi bạn có thể tin cậy: chỉ vài khoảnh đó sẽ là đủ. Đừng lo nghĩ:
chân lí có sức mạnh vô hạn thế. Chân lí giống như ánh sáng và hoài nghi giống
như bóng tối. Chỉ một chiếc nến nhỏ của chân lí là đủ phá huỷ bóng tối của các
thời đại.
Bóng tối không thể
nói, “Tôi đã sống ở chỗ này lâu thế, tôi không thể ra đi dễ dàng thế được. Và
tôi không thể ra đi chỉ bởi vì cây nến nhỏ này.” Ngay cả một cây nến nhỏ cũng
có nhiều tiềm năng hơn bóng tối của các thời đại, của nhiều thế kỉ, của hàng
nghìn kiếp sống. Nhưng nó sẽ phải đi... một khi ánh sáng có đó nó phải đi.
Vài khoảnh khắc đó của
tin cậy - cứ để cho chúng chỉ là vài khoảnh khắc và xa xăm ở giữa, đừng lo -
chúng là đủ phá huỷ mọi hoài nghi của bạn dần dần, dần dần. Và với 'phá huỷ'
tôi ngụ ý làm thoát ra năng lượng được chứa trong hoài nghi. Chỉ làm vỡ cái vỏ
được gọi là hoài nghi... và sâu bên trong bạn sẽ thấy năng lượng thuần khiết của
tin cậy. Một khi nó được thoát ra ngày càng nhiều tin cậy hơn sẽ thành sẵn có
cho bạn.
Bạn nói, “Tôi không
biết liệu Thầy có chứng ngộ không.” Điều tốt là bạn không tin. Nếu bạn bắt đầu
tin bạn sẽ dừng tìm kiếm. Người tin không bao giờ di chuyển - người đó đã tin rồi.
Đó là lí do tại sao có hàng triệu người tôn thờ trong nhà thờ, đền chùa, nhà thờ
Hồi giáo, giáo đường Do Thái, nhưng việc tôn thờ của họ là từ niềm tin. Bởi vì
nó là từ niềm tin, hàng triệu người đó vẫn còn phi tôn giáo: họ không tìm Thượng
đế, họ không kiếm Thượng đế - họ đã chấp nhận rồi. Việc chấp nhận của họ là khập
khiễng; họ đã không tranh đấu cho nó, họ đã không thu được nó.
Bạn phải tranh đấu, bạn
phải vật lộn, bạn phải thu được. Không cái gì là không có giá trong cuộc sống;
bạn phải trả giá. Họ đã không trả giá - và họ nghĩ rằng chỉ bằng việc tôn thờ
trong đền chùa họ sẽ đạt tới sao? Họ là người ngu hoàn toàn, họ đang làm phí thời
gian của họ. Mọi tôn thờ của họ đều chỉ là ảo tưởng.
Người tôn giáo thực
không thể tin; người đó tìm. Vì người đó không thể tin, người đó vẫn còn trong
hoài nghi, và không ai có thể yên tâm với hoài nghi được. Người ta phải tìm và
kiếm và phải tìm ra. Hoài nghi cứ giày vò trong con người bạn, cứ dằn vặt bạn:
“Tìm đi, kiếm đi, tìm ra đi chứ, và không bằng lòng trước khi mình đã tìm ra.”
Điều tốt là bạn không
thể tin được. Chỉ nhớ một điều: không có nhu cầu tin và không cần không tin. Và
điều đó đang xảy ra. Và tôi hạnh phúc.
Bạn nói, “Tôi chỉ có
thể cảm thấy cái đẹp và tin cậy của Thầy.”
Đó là mọi điều được cần.
Điều đó là đủ, còn hơn cả đủ. Điều đó sẽ trở thành chiếc thuyền để đi sang bờ
bên kia - nếu bạn có thể cảm thấy tình yêu của tôi, nếu bạn có thể cảm thấy tin
cậy của tôi trong bạn, nếu bạn có thể cảm thấy hi vọng của tôi trong bạn, nếu bạn
có thể thấy rằng cái gì đó đẹp đã xảy ra - mặc dầu bạn không biết đích xác nó
là gì. Bạn không thể xác định được nó và bạn không thể giải thích được nó,
nhưng nếu bạn thậm chí có thể cảm thấy rằng cái gì đó của cõi bên kia... Đó là
điều cái đẹp là gì. Đẹp bao giờ cũng là của cõi bên kia.
Bất kì khi nào bạn thấy
hoa hồng và bạn nói, “Nó đẹp,” bạn ngụ ý gì? Bạn đang nói rằng bạn đã thấy cái
gì đó của cõi bên kia, cái gì đó vô hình đã trở thành hữu hình cho bạn. Bạn
không thể chứng minh được nó. Nếu ai đó khác đứng bên cạnh bạn phủ nhận việc thấy
có đẹp gì trong hoa hồng, bạn không thể chứng minh nó cho người đó được - không
có cách nào. Bạn sẽ chỉ phải nhún vai. Bạn sẽ nói, “Thế thì chẳng cái gì có thể
được làm về nó cả. Tôi thấy và bạn không thấy và điều đó là vậy thôi.”
Bạn không thể đi tới
nhà khoa học để mổ xẻ hoa hồng và tìm ra liệu nó có chứa cái đẹp hay là không -
nó không chứa cái đẹp. Cái đẹp không được chứa trong hoa hồng. Cái đẹp là từ
cõi bên kia, nó đơn giản nhảy múa trên hoa hồng: những người có mắt, họ sẽ thấy;
những người không có mắt, họ sẽ không thấy. Bạn có thể đem hoa hồng tới nhà hoá
học - ông ta sẽ mổ xẻ nó, ông ta sẽ tìm mọi thứ ở trong hoa hồng - nhưng cái đẹp
không có trong hoa hồng. Hoa hồng chỉ là một cơ hội cho cái đẹp giáng xuống từ
cõi bên kia. Hoa hồng chỉ là màn ảnh cho cái đẹp diễn trên nó. Hoa hồng chỉ là
một trạng thái cho vở kịch xảy ra. Bản thân nó không phải là vở kịch, Bạn ngắt
hoa hồng đi, bạn mổ xẻ nó ra, bạn cắt nó thành từng mảnh, bạn thấy mọi thành tố
- nhưng cái đẹp không phải là thành tố của hoa hồng, mặc dầu không có hoa hồng
cái đẹp không thể giáng xuống được.
Nó cũng giống như mặt
trời lên vào buổi sáng và các tia sáng nhảy múa trên ao sen. Bạn không thấy bản
thân tia sáng, bạn không thể thấy được. Đó là điều Bí mật của Hoa Vàng nói: Ông
không thể thấy được cái tinh tuý, ông không thể thấy được cuộc sống; mọi điều
ông thấy chỉ là hậu quả.
Bạn đã bao giờ thấy bản
thân ánh sáng chưa? Không, bạn chưa bao giờ thấy nó. Nếu bạn nghĩ bạn đã thấy bản
thân ánh sáng, bạn đã không nghĩ về nó, bạn đã không trầm tư về nó. Bạn đã thấy
các vật được chiếu sáng, bạn đã không thấy bản thân ánh sáng. Bạn đã thấy ao được
chiếu sáng, bạn đã thấy hoa sen được chiếu sáng, bạn đã thấy khuôn mặt được chiếu
sáng của người đàn của bạn hay con của bạn. Bạn đã thấy thế giới được chiếu
sáng, nhưng bạn đã thấy bản thân ánh sáng chưa? Nếu không có gì cho ánh sáng
chiếu lên, bạn sẽ không có khả năng thấy nó.
Đó là lí do tại sao
khoảnh khắc nhà du hành vũ trụ đi xa khỏi Trái đất, ngay cả vào ban ngày, trời
vẫn tối, hoàn toàn tối, bởi vì bạn không thể thấy được bản thân ánh sáng và
không có gì ở đó để ánh sáng chiếu lên. Do đó trời vô hạn là tối. Bạn thấy ánh
sáng trên các ngôi sao vì sao trở thành sàn diễn cho ánh sáng, nhưng bao quanh
ngôi sao toàn là bóng tối vì không có gì cản trở ánh sáng. Và chừng nào ánh
sáng chưa bị cản trở bạn không thể thấy được nó.
Bạn không thể thấy được
chứng ngộ, bạn chỉ có thể thấy hậu quả của nó. Bạn không thể thấy được điều đã
xảy ra cho tôi, nhưng bạn có thể thấy cái gì đó đã xảy ra; cái gì đó như X.
Không cần gọi nó là chứng ngộ, chỉ X sẽ có tác dụng. Cái gì đó bí ẩn đã xảy ra.
Và bạn càng cảm thấy tôi bạn sẽ càng trở nên nhận biết về nó, và bạn càng trở
nên nhận biết về nó, cái gì đó bên trong bạn sẽ bắt đầu đáp ứng cho nó. Điều đã
xảy ra cho tôi có thể lẩy cò một quá trình trong bạn. Nó không thể là nguyên
nhân của chứng ngộ của bạn, nhớ lấy. Chứng ngộ của bạn sẽ không phải là hiệu quả
của chứng ngộ của tôi. Không có quan hệ nhân/quả giữa thầy và đệ tử; có một loại
quan hệ khác toàn bộ.
Mới trong thế kỉ này,
Carl Gustav Jung đã có khả năng xuyên thấu vào trong bí ẩn của loại quan hệ đó.
Ông ấy gọi nó là ‘sự đồng bộ’. Nguyên nhân và hậu quả là quan hệ khoa học, sự đồng
bộ là quan hệ thơ ca. Với sự đồng bộ điều được ngụ ý là cái gì đó đã xảy ra ở
đâu đó và bạn trở thành sẵn có cho nó, bạn vẫn còn mong manh với nó, cái gì đó
có thể bắt đầu đáp ứng trong bạn song song với nó. Nhưng nó đã không phải là
nguyên nhân cho việc đó, nó không thể là nguyên nhân cho việc đó.
Nó cũng giống như ai
đó chơi nhạc hay và ham muốn lớn nảy sinh trong bạn để nhảy múa: nó không được
gây ra bởi âm nhạc này, nó là đáp ứng song song trong bạn. Cái gì đó đã ngủ say
trong bạn - năng lượng nhảy múa - đã bị đập vào; không phải là nguyên nhân, chỉ
đập vào, được khêu gợi, được hứng khởi. Nó là tính đồng bộ. Nếu nó là nguyên
nhân thế thì nó sẽ xảy ra cho mọi người.
Chẳng hạn, bạn ở đây,
có cả nghìn sannyasins đang hiện diện. Tôi sẵn có cho tất cả các bạn, nhưng tất
cả các bạn không sẵn có cho tôi, bạn sẵn có theo những cách khác nhau. Chất lượng
khác, số lượng khác. Nếu tôi có thể là nguyên nhân của chứng ngộ của bạn, thế
thì tất cả ba nghìn người trong các bạn sẽ trở nên chứng ngộ. Nhưng tôi không
là nguyên nhân, tôi chỉ có thể trở thành tác nhân xúc tác. Nhưng để có điều đó
bạn phải mở hướng tới tôi. Nếu như tôi là nguyên nhân, sẽ không có nhu cầu cho
bạn mở với tôi. Lửa cháy khi gỗ để mở cho nó hay không - điều đó là nguyên
nhân. Nước bay hơi tại nhiệt một trăm độ; dù nó mở cho nhiệt hay không cũng
không thành vấn đề.
Nguyên nhân và hậu quả là quan hệ mù quáng; nó là thiên về vật chất, nó là giữa vật chất và vật chất. Nhưng tính đồng bộ không có tính vật chất; nó có tính tâm linh, nó có tính thơ ca, nó là chuyện tình. Nếu bạn trở nên mở với tôi, cái gì đó sẽ bắt đầu xảy ra cho bạn. Và nhớ lấy, tôi không phải là nguyên nhân của nó. Bạn không cần cám ơn tôi, bạn không cần biết ơn tôi, tôi không phải là nguyên nhân của nó. Nếu bất kì ai là nguyên nhân của nó, đó là bạn, bởi vì bạn mở với tôi. Tôi có thể đã không làm nó một mình, không có việc làm về phần tôi. Mọi điều được cần là: tôi hiện diện, bạn cũng hiện diện ở đây và cái gì đó sẽ bắt đầu xảy ra. Và không ai làm nó - tôi không làm nó bạn không làm nó. Tôi sẵn có, bạn trở nên sẵn có, và hai năng lượng này rơi vào trong chuyện tình, chúng bắt đầu nhảy múa cùng nhau.
Cho nên đừng lo rằng
bạn không thể biết được về chứng ngộ của tôi. Điều này là đủ - bạn nói, “Tôi chỉ
có thể cảm thấy cái đẹp và tin cậy của Thầy.” Điều này sẽ có tác dụng. Và một
khi nó đã xảy ra trong bạn, bạn sẽ biết. Để biết vị phật người ta phải trở
thành vị phật, để biết Christ người ta phải trở thành một Christ.
Câu hỏi 2
Trong vài tuần qua, ngay khi tôi cảm thấy được tràn ngập với điều
bí ẩn và phép màu của cuộc sống và thế giới này, tôi đột nhiên cảm thấy mọi thứ
bên ngoài tôi giáng xuống gần hơn cho tới khi nó đi vào bên trong mắt tôi. Thế
rồi tôi thấy bản thân mình đang nhìn vào cái dường như giống một màn ảnh một
chiều ở ngay tại mắt tôi. Dường như chẳng có gì ngoài tôi và tôi một mình thế.
Nhưng thế rồi mọi người trong khung cảnh đó tương tác với tôi và tôi trở nên
hoang mang. Thế Thầy thì sao? Thầy cũng dường như chỉ là một phần của bức
tranh. Cho dù điều này chỉ kéo dài vài giây, tôi trở nên khiếp hãi thế khi điều
này xảy ra. Đây có phải là tâm trí tôi giở trò với tôi không? Làm sao tôi có thể
thực sự một mình thế?
Maitri, người ta luôn
một mình mà. Tính một mình là điều tối thượng - nhưng tính một mình không phải
là tính cô đơn. Bạn không cô đơn. Và toàn bộ hiểu lầm nằm ở chỗ đó và đó là điều
làm bạn khiếp hãi thế. Cô đơn nghĩa là bạn đang thiếu người khác. Cô đơn là trạng
thái phủ định. Cô đơn nghĩa là bạn cảm thấy trống rỗng, bạn đang tìm người
khác: bạn tin vào người khác, bạn phụ thuộc vào người khác - và người khác
không có đó. Và bởi vì người khác không có đó, có tính không lớn, nhưng tính
không đó là một loại tính không mang nghĩa phủ định. Bạn dò dẫm tìm người khác,
và bạn không thể tìm được người khác, và mọi thứ bắt đầu biến mất. Và khi mọi
thứ bắt đầu biến mất, vấn đề thực là: bạn không thể còn lại là bản thân bạn.
Khi mọi thứ khác đã
biến mất, bạn sẽ phải biến mất nữa, bởi vì bạn phụ thuộc vào người khác, bạn chỉ
là sự phản xạ của người khác. Bạn đã thấy mặt bạn trong mắt của người khác; họ
đã là những tấm gương. Bây giờ chúng không còn là tấm gương nào - bạn là ai? Mọi
thứ đã biến mất, thế thì làm sao bạn có thể còn lại trong tính cô đơn này được?
Bạn cũng bắt đầu bay hơi và điều đó tạo ra nỗi sợ lớn - sợ chết.
Bản ngã bắt đầu chết
và bản ngã bắt đầu tìm đâu đó ai đó để bám vào. Và đó là lí do tại sao bạn bắt
đầu tương tác với mọi người. Từ sợ chết bạn bắt đầu lâm vào bận bịu với người
khác lần nữa. Và thế rồi hoang mang lớn nhất định có đó, bởi vì hiện hữu tự
nhiên của bạn đang đi vào trong tính không sâu sắc. Nhưng bạn trở nên kinh
hoàng và bạn kéo bản thân mình ra khỏi nó. Bạn tạo ra mâu thuẫn trong năng lượng
này: năng lượng đã đi vào và bạn nhảy ra, do đó có hoang mang.
Nhưng tính một mình
là tối thượng. Và khi tôi nói tính một mình là tối thượng, tôi ngụ ý rằng chỉ
có một, không có nhiều. Bạn không tách rời khỏi sự tồn tại. Không ai là tách rời
khỏi bất kì ai khác, sự tồn tại hoàn toàn là một. Chính ý tưởng về tách rời là
khổ của chúng ta, chính ý tưởng rằng “Mình là một hòn đảo” tạo ra địa ngục.
Không ai là đảo cả, chúng ta thuộc vào lục địa; chúng ta là một phần của sự tồn
tại đại dương này. Quá khứ, hiện tại, tương lai, trong mọi hướng và mọi chiều,
nó tất cả là một. Thực ra, từ một mình - alone - nghĩa là all-oneness tất cả là
một - đó là tính một mình. All-one tất cả là một tức là alone - một mình.
Nhưng để có điều đó,
Maitri, bạn sẽ phải đi thêm chút ít vào trong tính không này. Thứ nhất tính
không này có tính phủ định; tính phủ định là cái lõi bên ngoài nhất, phần vỏ. Nếu
bạn đi sâu thêm chút ít bạn sẽ thấy tính phủ định mà khẳng định. Tính phủ định
khẳng định là điều Phật gọi là niết bàn, chứng ngộ, shunya. Khi bạn đi sâu hơn
và bạn đã vượt qua phần vỏ - phần phủ định cứng rắn, phần tối - đột nhiên có
ánh sáng, đêm qua rồi. Và thế thì bạn cảm thấy một loại tính một mình mới toàn
bộ mà bạn chưa bao giờ cảm thấy trước đây, và thế thì bạn biết phân biệt giữa
tính cô đơn và tính một mình. Trong tính cô đơn bạn đi tìm người khác, trong
tính một mình người khác đã biến mất và do vậy bản ngã phải biến mất. Bây giờ
không có ai bên trong và không có ai bên ngoài, và tất cả là một.
Sự thống nhất này,
tính một tuyệt đối này đem tới phúc lành. Thế thì không có sợ, không thể có được,
bởi vì bây giờ không thể có chết được - làm sao có thể có sợ được? Chết đã xảy
ra rồi, cái mà có thể chết đã chết rồi. Bây giờ bạn đang trong thế giới của bất
tử, bạn đã tìm thấy kim đan. Đây là nước cam lồ chúng ta sẽ nói đi nói lại
trong những lời kinh này của Bí mật của Hoa Vàng. Đây là nước cam lồ, thuốc trường
sinh. Đây là kim đan, hòn đá của triết gia. Một khi bạn đã nếm nó, mọi cái chết
đều biến mất, mọi thời gian đều biến mất, mọi phân biệt đều biến mất. Bây giờ bạn
sẽ thấy cây như việc trải dài của bạn, mây như việc trải dài của bạn, hay bạn
như việc trải dài của cây. Bây giờ trung tâm là ở mọi nơi và không đâu cả. Cái
‘tôi’ không tồn tại ở đâu cả thêm nữa. Chính từ này đã trở thành hoàn toàn giả.
Có lần một nhà truyền
giáo Ki tô giáo hỏi một Thiền sư, “Chẳng lẽ không có điểm cuối của cuộc hành
trình của con người tới hợp nhất với Thượng đế sao?”
Thiền sư nói, “Điểm
cuối của cuộc hành trình của con người không phải là hợp nhất với Thượng đế, bởi
vì chưa bao giờ có phân tách cả. Mọi điều cần là nhoáng lên sáng suốt làm cho
người ta thấy nó.”
Đạo, Thiền, Mật tông
- sáng suốt của họ là sâu sắc hơn nhiều so với cái gọi là tôn giáo của bãi chợ.
Ki tô giáo nghĩ dưới dạng gắn liền với Thượng đế, là một với Thượng đế, nhưng
sáng suốt của Thiền sư này còn xuyên thấu hơn nhiều và sâu hơn. Ông ấy nói:
“Nhưng tách biệt đã bao giờ có ở đâu không? Khi nào? Nó chưa từng xảy ra chút
nào, ông đã mơ rằng ông là tách biệt. Bước ra khỏi giấc mơ đi! Không có hợp nhất,
ông bao giờ cũng là một với sự tồn tại rồi. Không một khoảnh khắc nào đã từng
có tách biệt, không có khả năng nào của tách biệt.”
Maitri, bạn đang tới
sáng suốt rất rất quan trọng, có ý nghĩa đấy. Nếu bạn không bị hoảng sợ và chạy
trốn khỏi kinh nghiệm này, bạn có thể đạt tới chớp loé của sáng suốt làm cho
người ta thấy nó: rằng tất cả là một.
Nhưng sợ bao giờ cũng
tới. Nó không mới. Từng người tìm kiếm đều phải đi qua nó. Và nó thực sự nhiều
tới mức trước khi bạn nghĩ tới nó bạn đã chạy khỏi nó rồi.
Nó gây kinh hoàng tới
mức nó không cho bạn thời gian, không gian, để cân nhắc về nó - phải làm gì? Nó
giống như nhà bị cháy - bạn không nghĩ nữa: “Mình có nên chạy ra hay không?”
Không có nhiều phương án còn lại; bạn đơn giản chạy ra khỏi nhà mà không nghĩ.
Không có thời gian để nghĩ. Về sau bạn có thể nghĩ: khi bạn ở bên ngoài nhà, ngồi
dưới cây, bạn có thể nghĩ và trầm tư trong xa hoa. Nhưng khi nhà bị cháy, làm
sao bạn có thể nghĩ được? Hành động được cần ngay lập tức, và ý nghĩ chưa bao
giờ là tức khắc. Đó là vấn đề.
Khi bạn đi vào trong
tính một mình ban đầu rất cô đơn, bởi vì bạn đã sống với ý tưởng về người khác.
Nó là một ý tưởng mơ; người khác không có đó. ‘Ta’ và ‘người’ - cả hai là giả.
Martin Buber nói rằng phẩm chất tối thượng của lời cầu nguyện là đối thoại giữa
‘ta’ và ‘người’. Đó là chỗ Do Thái giáo bị mắc kẹt: lời cầu nguyện tối thượng
không phải là đối thoại chút nào, lời cầu nguyện tối thượng là độc thoại vì người
khác không có đó.
Một Thiền sư thường gọi
tên mình vào buổi sáng; mọi sáng. Ông ấy sẽ hét tên của mình lên và nói, “Anh
khoẻ chứ?” Và ông ấy sẽ trả lời, “Tôi hoàn toàn khoẻ, thưa ông.”
Bạn sẽ nghĩ ông ấy
điên - nhưng đây là lời cầu nguyện. Không có 'tôi', không có ‘người’; bạn phải
đóng cả hai vai. Nó là trò chơi, nó là cuộc chơi. Lời cầu nguyện là cuộc chơi -
chơi với cái ta riêng của bạn. Không có ‘người khác’.
Nhưng Do Thái giáo bị
mắc kẹt ở đó với ý tưởng về ‘ta’ và ‘người’. Đó là lí do tại sao họ chống lại
Jesus nhiều thế, bởi vì ông ấy đã tuyên bố - mặc dầu không theo cách triệt để
như các Thiền sư tuyên bố... Không thể nào triệt để hơn ông ấy trong tình huống
của mình. Nhưng dầu vậy ông ấy đã nói, “Ta và cha ta là một.” Nhưng điều đó là
đủ làm mọi người tức điên. Mọi người điên: “Nó nói gì vậy? Dám tuyên bố bản
thân mình là Thượng đế à?”
Ông ấy không nói gì cả,
ông ấy không tuyên bố bản thân mình là Thượng đế. Ông ấy đơn giản nói không có
Thượng đế và không có người sùng kính, chỉ có cái một. Bạn có thể gọi nó là người
sùng kính trong tình huống nào đó, bạn có thể gọi nó là Thượng đế trong tình huống
khác. Đó là lí do tại sao ông ấy nói, “Ta và Cha ta là một. Nếu ông nhìn vào
thân thể ta, ta là con, nếu ông nhìn vào linh hồn ta, ta là cha. Nếu ông nhìn
vào hình dạng của ta, ta là một con người, con của con người, nếu ông nhìn vào
điều tinh tuý của ta, ta là con của Thượng đế.” Đó là lí do tại sao ông ấy cứ lắp
đi lắp lại. Thỉnh thoảng ông ấy nói, “Ta là con của con người,” và thỉnh thoảng
ông ấy nói, “Ta là con của Thượng đế.” Có vẻ mâu thuẫn, nhưng nó không mâu thuẫn
đâu.
Maitri, bạn nói,
“Trong vài tuần qua, ngay khi tôi cảm thấy được tràn ngập với điều bí ẩn và
phép màu của cuộc sống và thế giới này, tôi đột nhiên cảm thấy mọi thứ bên
ngoài tôi giáng xuống gần hơn cho tới khi nó đi vào bên trong mắt tôi.”
Mọi điều bạn thấy đều
là phóng chiếu của mắt bạn. Thế giới, như nó vậy, bạn còn chưa thấy. Điều bạn
đã thấy chỉ là việc phóng chiếu, cho nên khi bạn bắt đầu đi vào trong, mọi thứ
mà bạn đã phóng chiếu trên thế giới sẽ tới ngày càng gần hơn, gần hơn và gần
hơn với mắt và sẽ biến mất trong mắt bạn. Thế giới này là việc phóng chiếu của
mắt bạn. Bạn không thấy cái đang đó, bạn phóng chiếu mơ lên nó.
Chẳng hạn, có viên
kim cương lớn, viên Kohinoor. Bây giờ, nó chỉ là hòn đá như bất kì hòn đá nào
khác, nhưng chúng ta đã phóng chiếu nhiều giá trị thế lên nó. Nhiều người đã chết
bởi vì viên Kohinoor; bất kì ai sở hữu nó đều bị chết. Bây giờ nhìn toàn thể
cái vô nghĩa của nó: chính viên đá đó đã chứng tỏ rất sát hại - bởi vì việc
phóng chiếu của mọi người. Nó là một trong những thứ quí giá nhất trên thế giới,
thứ đắt nhất trên thế giới, nhưng nếu con người biến mất khỏi trái đất, nó có
là cái gì hơn bất kì hòn đá cuội khác nào không? Nó sẽ chỉ nằm đó cùng các hòn
đá cuội khác, theo cùng cách. Sẽ không có phân biệt, không khác biệt.
Khác biệt nào tới từ
đâu? Mắt chúng ta phóng chiếu, chúng ta làm cho nó thành đặc biệt. Chúng ta cứ
đổ ham muốn của mình lên nó. Nó trở thành rất quí giá, và rất nguy hiểm nữa. Nếu
bạn trầm tư về viên Kohinoor - im lặng nhìn nó, ngắm nó - một khoảnh khắc sẽ tới
khi bạn thấy rằng cái gì đó từ Kohinoor đang tới ngày càng gần hơn với mắt bạn
và thế rồi nó biến mất trong mắt. Thế rồi bạn mở mắt ra, viên Kohinoor đã biến
mất: có cái gì đó, nhưng bạn đã không biết nó từ trước và cái bạn đã biết từ
trước thì không còn đó nữa.
Một kinh nghiệm hay,
cực kì có ý nghĩa; đi vào trong nó đi, đi ngày càng sâu hơn vào trong nó đi. Để
cho toàn thể thế giới biến mất. Vâng, tôi cũng sẽ biến mất vào trong đó, bởi vì
cái mà tôi đang là thì bạn còn chưa thấy, và cái mà bạn thấy là phóng chiếu của
bạn. Phóng chiếu của bạn sẽ biến mất, và khi mọi phóng chiếu của bạn đã biến mất,
thế thì thế giới tới trong sự trần trụi của nó, như nó vậy.
Và ngạc nhiên về nó
đi! Thế thì những điều nhỏ bé là kì diệu thế, thế thì hòn đá cuội bình thường
là kì diệu thế. Bởi vì viên Kohinoor chúng không thể kì diệu được; bạn đã phóng
chiếu mọi thứ lên viên Kohinoor, bạn đã không để lại tình yêu nào cho bất kì
cái gì khác. Một khi việc phóng chiếu biến mất và bạn mở mắt ra, mắt trống rỗng
- không phóng chiếu cái gì chút nào, chỉ nhìn bất kì cái gì đang đó, không có ý
tưởng nào nó là gì, không tên, không nhãn, không diễn giải, chỉ nhìn, trống rỗng,
thụ động - thế giới đi tới có nghĩa, ý nghĩa khác toàn bộ.
“Tôi đột nhiên cảm thấy
mọi thứ bên ngoài tôi giáng xuống gần hơn cho tới khi nó đi vào bên trong mắt
tôi. Thế rồi tôi thấy bản thân mình đang nhìn vào cái dường như giống một màn ảnh
một chiều ở ngay tại mắt tôi.”
Hoàn toàn tốt và hoàn
toàn đúng. Đây là cách người ta đi sâu hơn vào thiền.
"Dường như chẳng
có gì ngoài tôi và tôi một mình thế."
Vấn đề duy nhất là ở
chỗ bạn vẫn có đó, đó là lí do tại sao bạn cảm thấy một mình thế. Bạn ngụ ý cô
đơn. Cái ‘tôi’ vẫn còn một mình, ‘người’ đã biến mất, và không có 'người' cái
'ta' là cô đơn. Cái ‘ta’ tồn tại chỉ trong quan hệ; cái ‘ta’ không phải là thực
thể mà là quan hệ - nó không thể tồn tại mà không có 'người', nó cần cái 'người'.
Làm sao người yêu có thể tồn tại mà không có người được yêu? Một khi người được
yêu không có đó thì người yêu bắt đầu biến mất. Bạn cần người được yêu, tình
yêu là quan hệ. Cho nên cái 'ta' là quan hệ. Và bởi vì bạn vẫn bảo vệ cái 'tôi'
bằng cách nào đó, bạn vẫn chưa đủ dũng cảm để cho nó đi nữa.
Cũng như toàn thế giới
đã biến mất, để cái 'tôi' này cũng biến mất đi. Nó sẽ là kinh hoàng lúc ban đầu;
nó sẽ là quá trình chết - nó là quá trình chết. Nó sẽ có vẻ dường như bạn đang
tự tử, nó sẽ có vẻ... Ai biết bạn đang đi đâu, liệu bạn sẽ quay lại lần nữa hay
không? Nó sẽ có vẻ dường như điên khùng đang bùng nổ trong bạn, và nỗi sợ lớn sẽ
nảy sinh và trong nỗi sợ đó bạn sẽ bị ném ra lặp đi lặp lại. Nó sẽ xảy ra nhiều
lần. Dần dần, dần dần bạn sẽ phải học không sợ thế - không có gì mà sợ cả: bạn ở
rất gần kho báu.
Có những khoảnh khắc
mà thầy được cần tới để giúp bạn, để cho bạn dũng cảm, để cầm tay bạn, để nói với
bạn, “Maitri, mọi sự đều hoàn toàn đúng. Đi vào đi!”
Tôi phải trải qua
cùng điều này và tôi cũng có nhiều sợ hãi như bạn vậy. Và nhiều lần tôi đi ra
cũng như bạn đi ra. Và bạn còn may mắn hơn tôi vì tôi không có thầy - không ai
cho tôi dũng cảm, không ai cầm tay tôi. Tôi đơn giản vật lộn với bản thân mình.
Không có ai có thể nói cho tôi cái gì sắp xảy ra phía trước. Tôi phải dò dẫm và
đi vào trong nó - và điều đó là nguy hiểm, điều đó là điên khùng. Và mọi người
quanh tôi vào những ngày đó đều đã tin rằng tôi đã phát điên. Mọi người yêu tôi
đều lo lắng. Bạn tôi lo lắng, thầy giáo của tôi lo lắng, các giáo sư của tôi ở
đại học lo lắng, bố mẹ tôi lo lắng, mọi người đều lo lắng. Nhưng tôi phải đi.
Nhiều lần tôi đã đi ra, sợ nhiều thế. Tôi hoàn toàn quen thuộc với sợ.
Nhưng một ngày nào đó
người ta phải đối diện với nó và đi qua nó, bởi vì lặp đi lặp lại bạn rơi lên
nó và bạn xô ra và bên ngoài không còn nghĩa gì nữa. Bên ngoài toàn trống rỗng,
và bạn đi vào bên trong và sợ - bạn phải chọn giữa hai điều này. Bên ngoài
không còn liên quan. Bạn có thể cứ làm các cử chỉ trống rỗng, nhưng bạn có thể
tự lừa bản thân bạn được bao lâu? Bạn biết màn ảnh là trống rỗng và mọi phóng
chiếu của bạn là chết và bạn đi vào bên trong và nỗi sợ, cơn bão to của sợ nảy
sinh.
Nhưng không có cách
khác - người ta phải đi qua nó để biết đích xác cái gì xảy ra sau cái chết này.
Bạn càng sớm thu được dũng cảm càng tốt.
Và tôi nói lần nữa, bạn
may mắn hơn, vì tôi đang đứng phía trước bạn trong cái trống rỗng hoàn toàn đó,
vẫy gọi bạn tới: “Lại đây! Tất cả tới đây. Tới nữa, tới nữa!” Và tôi cứ gọi bạn
cũng như Christ đã gọi Lazarus từ nấm mồ: “Lazarus, ra đi!” Thực ra, chuyện ngụ
ngôn đó không phải là sự kiện lịch sử. Nó là ngụ ngôn. Nó là ngụ ngôn về đi từ
bên ngoài vào bên trong.
Bên ngoài trở thành nấm
mồ khi nó mất nghĩa. Bên ngoài trở thành chỉ là vô tích sự, đất hoang, nấm mồ.
Không cái gì mọc ra từ nó thêm nữa, không cái gì nở hoa trong nó thêm nữa -
không khả năng của bất kì bài ca và điệu vũ nào - và bạn sống chỉ trong chuyển
động trống rỗng, cử chỉ trống rỗng.
Nhưng thầy đang đứng ở
chỗ bạn sợ đi tới và thầy gọi từ đó. Tôi không đứng bên ngoài bạn; bạn sẽ gặp
tôi trong tính không bên trong nhất đó - không như tôi, tất nhiên - không như một
người mà như sự hiện diện, không tách rời khỏi bạn mà là một với bạn.
Đó là lí do tại sao
tôi nhấn mạnh nhiều thế vào tính chất sannyas. Chừng nào bạn chưa là một
sannyasin sẽ khó cho tôi gọi bạn từ bên trong. Tôi có thể gọi bạn từ bên ngoài,
nhưng thế thì bạn vẫn chỉ là học sinh. Tôi có thể dạy bạn đôi điều - cái đó sẽ
trở thành tri thức - nhưng tôi không thể gọi được bạn từ bên trong của bạn, từ
chính tâm bạn. Và nhu cầu có đó. Điều đó là có thể chỉ nếu bạn trở thành đệ tử,
nếu bạn là một sannyasin, nếu bạn sẵn sàng đi cùng tôi, nếu bạn sẵn sàng tin cậy
vào tôi, ít nhất trong những khoảnh khắc nào đó. Tôi sẽ dùng "những khoảnh
khắc nào đó" đó và sớm hay muộn chúng sẽ trở thành chính trạng thái hiện hữu
của bạn.
Cho nên đi tiếp đi. Để
cái ‘ta’ này, cái ‘tôi’ này cũng biến mất. Và một khi cái 'tôi' biến mất thì
không có cô đơn, có một mình. Và một mình là đẹp, một mình là tự do, nó là
chính cảm giác khẳng định của sự lành mạnh, cảm giác khẳng định của niềm vui lớn
lao. Nó là chính khoảnh khắc lớn lao, lễ hội. Nó là mở hội.
"Dường như chẳng
có gì ngoài tôi và tôi một mình thế." Vâng, nếu "tôi" còn lại bạn
sẽ vẫn còn cô đơn.
"Nhưng thế rồi mọi
người trong khung cảnh đó tương tác với tôi và tôi trở nên hoang mang. Thế còn
thầy thì sao? Thầy cũng dường như là một phần của bức tranh."
Cho phép tôi trở
thành một phần của bức tranh ở bên ngoài đi, chỉ thế thì tôi mới có thể bắt đầu
làm việc từ bên trong. Để tôi biến mất khỏi bên ngoài để cho bạn có thể thấy
tôi ở bên trong. Và điều đó sẽ là chân lí của tôi, Và điều đó là chân lí của
Christ và điều đó là chân lí của Phật và Krishna. Điều đó là chân lí của mọi thầy,
của mọi người đã trở nên thức tỉnh.
“Cho dù điều này chỉ
kéo dài vài giây, tôi trở nên khiếp hãi thế khi điều này xảy ra.” Nó là tự
nhiên, nhưng thu lấy dũng cảm đi. Tôi đi cùng bạn. Đi vào trong đi.
"Đây có phải là
tâm trí tôi giở trò với tôi không?"
Không, không chút
nào. Tâm trí tạo ra sợ, không tạo ra kinh nghiệm này. Tâm trí đang giở trò khi
nó tạo ra sợ. Nó không phải là tâm trí khi bạn thấy mọi phóng chiếu của bạn tới
gần hơn và gần hơn và biến mất vào trong mắt bạn, nó không phải là tâm trí khi
mọi thứ trở thành màn ảnh trống rỗng trắng. Nó không phải là tâm trí, nó là thiền:
nó là chuyển động hướng tới vô trí. Tâm trí tạo ra sợ - khi nó tới rất gần với
vô trí, nó trở thành sợ chết tới mức nó tạo ra sợ - và trong sợ đó bạn xô ra lần
nữa.
Lần tiếp nó xảy ra,
Maitri, đi vào trong đi, mặc cho sợ. Giống như voi cứ đi mặc cho chó cứ việc sủa.
Để cho các con chó tâm trí sủa, cứ đi như voi. Không bận tâm chút nào về tâm
trí - điều nó nói.
Câu hỏi 3
Điều gì xảy ra khi người chứng ngộ trượt trở lại vào trong ảo tưởng?
Hoa rụng không nhảy về
cành. Điều đó là không thể được. Người chứng ngộ không thể trượt trở lại vào ảo
tưởng. Không có cách nào; vì nhiều lí do không có cách nào.
Lí do thứ nhất: người
chứng ngộ không còn nữa - ai sẽ trượt trở lại? Chứng ngộ có đấy; không có gì giống
như người chứng ngộ. Chứng ngộ hoàn hảo có đó, nhưng không có ai chứng ngộ cả.
Đó chỉ là cách nói, nguỵ biện ngôn ngữ. Ai sẽ trượt trở lại? Người có thể đã
trượt trở lại đã biến mất rồi. Và người ta có thể trượt trở lại đâu? Một khi bạn
đã thấy nó là ảo tưởng, nó không còn đó nữa. Một khi bạn đã thấy nó không còn
đó nữa, nó được kết thúc rồi. Bạn có thể trượt trở lại đâu? Điều đó là không thể
được.
Nhưng ý tưởng này nảy
sinh trong tâm trí chúng ta bởi vì trong cuộc sống chúng ta chưa bao giờ thấy
cái gì giống điều đó. Chúng ta đạt tới một thứ và chúng ta rơi trở lại: chúng
ta trong tình yêu và thế rồi chúng ta rơi ra khỏi nó, chúng ta hạnh phúc và thế
rồi chúng ta trở nên bất hạnh, chúng ta cảm thấy tốt và thế rồi chúng ta cả thấy
rất tệ. Chúng ta biết nhị nguyên, nhị nguyên chưa bao giờ biến mất, cho nên một
cách tự nhiên chúng ta nghĩ về chứng ngộ cũng dường như người ta có thể trượt
trở lại.
Chứng ngộ là việc nhận
ra cái bất nhị. Đó là lí do tại sao các Thiền sư nói luân hồi là niết bàn -
chính thế giới là niết bàn, chính ảo tưởng là chân lí. Không có phân biệt nào
còn lại. Không phải là đây là chân lí và kia là ảo tưởng. Mọi thứ đều là chân
lí, chỉ chân lí hiện hữu. Bạn có thể rơi trở lại ở đâu? Bạn đã đi ra ngoài điểm
không quay lại. Không ai đã bao giờ rơi trở lại cả. Và đừng lo về những người
này - bạn nên lo về bản thân bạn.
Đầu tiên trở nên được
chứng ngộ đi và thế rồi cố gắng trượt trở lại xem sao. Và thế thì bạn sẽ thấy:
dễ dàng để trở nên được chứng ngộ hơn, rất khó để trượt trở lại. Tôi đã thử rồi,
nhưng tôi đã không thành công.
Câu hỏi 4
Xin thầy giải thích về phúc lạc và khổ, vì bất kì khi nào tôi
đương đầu với tình yêu hay cái đẹp, tôi chỉ cảm thấy cực kì đau mà không phúc lạc,
và tôi không hiểu điều này.
Suparna, bạn đã được
bảo đi bảo lại, bạn đã được dạy đi dạy lại rằng vui là sai và khổ là đúng. Bạn
có thể đã không được bảo một cách trực tiếp thế, nhưng một cách gián tiếp bạn
đã bị ước định và thôi miên về khổ. Bạn đã bắt đầu tin rằng khổ là tự nhiên. Bạn
thấy khổ khắp xung quanh, khổ đầy dẫy, mọi người đều khổ. Nó dường như là cách
mọi sự vậy.
Khi bạn được sinh ra,
bạn đã là đứa trẻ hạnh phúc - như mọi đứa trẻ đều hạnh phúc. Điều đó đã không xảy
ra khác đi - chưa bao giờ. Bất kì khi nào một đứa trẻ được sinh ra nó đều hạnh
phúc, hoàn toàn hạnh phúc, và đó là lí do tại sao trẻ con trông rất vị kỉ:
chúng chỉ nghĩ tới bản thân chúng, chúng không lo nghĩ về thế giới, và chúng hạnh
phúc về những thứ nhỏ bé. Bướm trong vườn, và niềm vui hoàn toàn và sự ngạc
nhiên của chúng - vào những thứ nhỏ bé, vào không cái gì, nhưng chúng hạnh
phúc, chúng hạnh phúc một cách tự nhiên.
Nhưng dần dần, dần dần
chúng ta làm què quặt hạnh phúc của chúng, chúng ta phá huỷ nó. Chúng ta không
thể dung thứ được nhiều hạnh phúc thế. Thế giới này rất khổ và chúng ta phải
chuẩn bị chúng cho thế giới. Cho nên một cách gián tiếp chúng ta bắt đầu truyền
bá cho chúng rằng, “Thế giới là khổ. Con không thể đảm đương được hạnh phúc. Hạnh
phúc chỉ là hi vọng. Làm sao con có thể hạnh phúc được? Đừng ích kỉ thế! Có nhiều
khổ khắp xung quanh - cảm thấy vì người khác đi, nghĩ về họ đi.” Dần dần, dần dần
đứa trẻ có cảm giác rằng là hạnh phúc là một một loại tội lỗi. Làm sao bạn có
thể hạnh phúc được khi thế giới đang trong khổ thế?
Mọi người viết thư
cho tôi hỏi: “Làm sao thầy có thể dạy cho mọi người thiền khi mà thế giới đang trong
khổ sở thế? Làm sao người ta có thể hạnh phúc khi mọi người đang chết đói?” Cứ
dường như là bất hạnh của bạn sẽ giúp được họ! Cứ dường như bằng việc không có
tính thiền bạn sẽ là một loại phục vụ nào cho họ. Cứ dường như chiến tranh sẽ
biến mất nếu bạn không thiền, và nghèo nàn sẽ biến mất nếu bạn không hạnh phúc.
Nhưng khổ phải được duy trì như đạp xe liên tục, khổ đã được tôn thờ.
Tôi bao giờ cũng ngờ
rằng Ki tô giáo đã trở thành tôn giáo lớn nhất bởi vì cây chữ thập. Nó đại diện
cho khổ sở, đau đớn. Krishna chắc không thể trở thành một tôn giáo lớn được bởi
vì chiếc sáo của ông ấy, bởi vì điệu vũ của ông ấy. Ngay cả những người tôn thờ
ông ấy cũng cảm thấy chút ít mặc cảm về ông ấy. “Làm sao bạn có thể hạnh phúc
và nhảy múa với bạn gái được? Và không chỉ một - cả nghìn! Và ca hát và thổi
sáo! Mọi người đang chết và có chết chóc và chết đói và chiến tranh và bạo hành
và đủ mọi loại thứ đang diễn ra khắp xung quanh. Nó là địa ngục, và bạn đang thổi
sáo! Dường như nhẫn tâm, dường như bạn độc ác.” Jesus có vẻ phù hợp hơn, chết
trên cây chữ thập. Nhìn vào mặt Jesus mà xem. Cách thức người Ki tô giáo đã vẽ
ông ấy, mặt ông ấy rất dài, buồn bã; ông ấy đang mang toàn thể gánh nặng của
Trái đất. Ông ấy đã tới để nhận mọi tội lỗi của mọi người lên bản thân ông ấy.
Ông ấy dường như là người phục vụ vĩ đại nhất - rất không vị kỉ. Nhưng cảm giác
của tôi là ở chỗ người Ki tô giáo đã vẽ sai về Christ.
Christ này là huyền
thoại; Christ thực giống nhiều với Krishna hơn. Thực ra, nếu bạn đi sâu xuống
dưới trong từ ‘Christ’ bạn sẽ ngạc nhiên: nó bắt nguồn từ Krishna, gốc rễ của
nó là Krishna. Jesus phải đã là một người rất vui vẻ; bằng không làm sao bạn có
thể nghĩ về ông ấy đang ăn, uống, một cách vui vẻ? Có nhiều cảnh tượng mà bạn
bè đã tụ tập và họ đang ăn và uống và tán gẫu. Ông ấy không phải bao giờ cũng
‘giảng sách’, thỉnh thoảng ông ấy cũng tán gẫu nữa! Và ông ấy dường như là sứ
giả duy nhất từ Thượng đế mà uống và ăn ngon và tận hưởng những thú vui nhỏ của
cuộc sống.
Cảm giác của tôi là ở
chỗ nếu các Thiền sư mà tạo ra tôn giáo của Jesus, họ chắc sẽ làm cho ông ấy cười
trên cây chữ thập - cái cười bụng. Jesus chắc có cái bụng lớn như Bồ đề đạt ma
và cái bụng sẽ rung lên như động đất với tiếng cười lớn! Và điều đó chắc đã là
đúng hơn nhiều, thật hơn nhiều.
Ngay cả ở Nhật Bản và
Trung Quốc tượng của Phật được làm với cái bụng bự. Ở Ấn Độ họ không làm cái bụng
bự đó - không, không chút nào. Quan niệm của người Ấn Độ, quan niệm của người
yogi, là ở chỗ bụng phải rất nhỏ và ngực phải lớn, bởi vì việc thở yoga là việc
thở sai, nó không tự nhiên. Nó có thể làm ra một Muhammad Ali từ bạn nhưng
không làm ra vị phật. Nó sẽ cho bạn hình dạng của ông Vũ trụ, nhưng bạn có thấy
loại người nào khác trên thế giới mà xấu hơn không? Ông Vũ trụ dường như là xấu
nhất. Tôi nghĩ chẳng đàn bà nào có thể yêu được ông Vũ trụ. Ông ta trông có
tính con vật thế - toàn cơ bắp và không có tính người, chỉ là một loại máy. Cứ
nhìn cơ bắp của ông ta chuyển động mà xem: chỉ là một loại máy móc, cái máy,
nhưng không có linh hồn. Tượng người Ấn Độ làm về Phật là tượng người yogi. Khi
họ làm tượng Phật ở Trung Quốc, họ làm nó với cái bụng lớn.
Khi người ta cười và
khi người ta thở một cách tự nhiên, bụng dần trở nên to hơn, bởi vì thế thì người
ta thở từ bụng và không từ ngực - hơi thở đi theo toàn thể đường xuôi xuống. Nếu
Thiền mà làm ra tôn giáo của Ki tô giáo, Jesus chắc vẫn ở trên cây chữ thập,
nhưng với tiếng cười, cười tới mức nó vang vọng suốt nhiều thế kỉ. Nhưng điều
đó có thể đã không là một tôn giáo thành công, bởi vì làm sao nó phù hợp được với
người chỉ kêu và khóc? Nó sẽ có vẻ hoàn toàn lập dị, dị thường. Ở trên cây chữ
thập và buồn có vẻ hoàn toàn đúng, bởi vì mọi người đều đang trên cây chữ thập
nào đó và buồn.
Và bạn phải đã được dạy
từ chính thời thơ ấu rằng thế giới là chỗ sai. Làm sao bạn có thể hạnh phúc ở
chỗ này được? Chúng ta đang chịu trừng phạt. Thượng đế đã ra lệnh cho Adam và
Eve phải cuốn xéo khỏi Thiên đường bởi vì họ đã không vâng lời, và nhân loại ở
dưới cái tai hoạ đó. Làm sao bạn có thể hạnh phúc được? Là người Ki tô giáo và
hạnh phúc sẽ là mâu thuẫn ngay trong thuật ngữ.
Cho nên, Suparna, bạn
phải đã được dạy rằng thế giới là chỗ khổ sở: khổ là hoàn toàn đúng trong nó,
trong hoà điệu với nó, và mọi người đều khổ - sẽ rất khắc nghiệp và độc ác về
phần bạn để mà hạnh phúc và vui vẻ. Đó là lí do tại sao ngay cả khi có những
khoảnh khắc vui vẻ mọi người vẫn cảm thấy mặc cảm và họ kìm lại.
Larson lái xe đưa
Charlotte đi về vùng thôn quê và đỗ xe ở một quãng đường hoang vắng. “Nếu anh
thử gạ gẫm em,” Charlotte nói, “em sẽ la lên đấy.”
“Điều đó thì có tác dụng
gì?” Larson hỏi. “Chả có ma nào quanh đây vài dặm.”
“Em biết chứ”
Charlotte nói, “nhưng em muốn thoả mãn cho lương tâm em trước khi em bắt đầu có
thời gian vui thú.”
Ngay cả làm tình mọi
người cũng mang mặt buồn dường như họ đang trên cây chữ thập - nghiêm chỉnh,
làm bổn phận - và cho dù họ muốn tận hưởng, họ che giấu điều đó. Nó có vẻ không
phải. Họ cảm thấy mặc cảm.
Nếu mọi người thực sự
làm tình với niềm vui họ sẽ la lên, họ sẽ hét lên, họ sẽ kêu lên, họ sẽ khóc, họ
sẽ cười. Người ta chẳng bao giờ biết loại xúc động nào sẽ trồi lên bề mặt, cho
nên tốt hơn cả là giữ bản thân bạn trong kiểm soát; bằng không bạn sẽ trông ngu
xuẩn thế. Và thế thì hàng xóm sẽ nghĩ gì? Và bức tường hiện đại là mỏng tới mức
bạn thậm chí phải làm tình trong tư thế yoga - shavasana, tư thế thân thể chết
- và được kết thúc với nó sớm nhất có thể được, không để nó trở thành cực
thích. “Mình đang làm gì thế này? Và Jesus đau khổ cho mình trên cây chữ thập!
Và mình đang hét lên vì vui vẻ? Phải nghĩ tới Jesus chứ, Jesus đáng thương và
điều ông ấy sẽ làm cho mình! Và nghĩ về Thượng đế - ngài là một kiểu Tom dò
xét, bao giờ cũng nhìn qua lỗ khoá - ngài sẽ nghĩ gì?”
Nếu bạn nghĩ về mọi
thượng đế và thế rồi các thiên thần và các christ và các thánh nhân và họ tất cả
đều đang quan sát và bạn làm tình... và với hứng thú thế! Bạn sẽ bị đoạ địa ngục!
Tốt hơn cả là giữ kiểm soát, điều tốt là cảm thấy mặc cảm. Đó là lí do tại sao
sau khi làm tình mọi người cảm thấy một loại buồn bã, một loại thất vọng, cứ dường
như họ đã làm cái gì đó tội lỗi. Họ lại tận hưởng bản thân họ và điều đó là
không đúng.
Nhìn mà xem: bất kì
khi nào bạn cảm thấy khổ, cái gì đó cho cảm giác tốt. Nó sẽ có vẻ như mâu thuẫn,
nhưng nó giống thế này: bất kì khi nào bạn khổ bạn cảm thấy phúc lạc và bất kì
khi nào bạn phúc lạc bạn cảm thấy khổ.
Bạn nói, “Xin thầy giải
thích về phúc lạc và khổ, vì bất kì khi nào tôi đương đầu với tình yêu hay cái
đẹp tôi chỉ cảm thấy đau vô cùng mà không phúc lạc, và tôi không hiểu điều
này.”
Bạn sẽ không có khả
năng hiểu được điều này chút nào bởi vì toàn thể hiểu biết của bạn đã bị đầu độc.
Bạn sẽ phải vứt bỏ toàn thể tâm trí. Không có nhu cầu để hiểu. Bạn phải đi vào
trong nó với sự hồn nhiên, không với hiểu biết, bởi vì việc hiểu biết đó lại là
một loại tính toán; việc hiểu biết đó lại là tri thức mà đã từng được xã hội
trao cho. Và tri thức đó đang tạo ra toàn thể rắc rối! Bạn phải trở thành đứa
trẻ lần nữa, hồn nhiên.
Nhưng bạn muốn hiểu.
Quên mọi thứ về hiểu đi. Hiểu biết lại là tính toán, tinh ranh.
Tôi đã nghe:
Một đôi lớn tuổi đi tới
bác sĩ. Người đàn ông nói, “Chúng tôi muốn biết liệu chúng tôi làm tình có đúng
không. Ông xem chúng tôi chứ?”
“Làm đi,” bác sĩ nói.
Họ làm tình.
“Ông bà làm tình thật
hoàn hảo,” bác sĩ nói. “Việc đó mất mười đô la đấy.” Họ quay lại trong sáu tuần
liền người nọ tiếp người kia và làm cùng chuyện đó. Đến lần thứ bẩy bác sĩ nói,
“Ông bà tới đây như thế này để làm gì? Tôi đã bảo ông bà làm tình đúng rồi.”
“Bà ấy không thể tới
nhà tôi,” người đàn ông nói, “và tôi không thể tới nhà bà ấy được. Ra nhà nghỉ
đắt những hai mươi đô la. Ông tính chúng tôi mười đô la và chúng tôi được tám
đô trả lại từ Chương trình chăm sóc người già.”
Đừng tính toán, đừng
tinh ranh với cuộc sống. Bây giờ đây sẽ là loại tình yêu gì? Kinh doanh và kinh
doanh và kinh doanh... Tri thức được cần cho kinh doanh, hồn nhiên được cần cho
cuộc sống. Tri thức là cái phải có ở bãi chợ, nhưng không được cần chút nào khi
bạn đi vào trong điều bí ẩn; bạn không thể biết được, bạn chỉ có thể hiện hữu.
Bạn vứt bỏ tâm trí này, bạn vứt bỏ mọi ước định này và bắt đầu di chuyển. Khi bạn
cảm thấy vui vẻ, cảm thấy vui vẻ đi, giúp bản thân bạn cảm thấy vui vẻ: nhảy
múa, ca hát.
Thói quen cũ sẽ kéo bạn
lại; đừng nghe theo chúng. Bạn sẽ phải gạt bỏ những thói quen cũ dần dần, dần dần.
Nó sẽ là một loại vật lộn, bởi vì không thói quen nào rời bỏ bạn một cách dễ
dàng. Nhưng những thói quen này đang chống lại bạn và chống lại Thượng đế, bởi
vì bất kì cái gì chống lại vui vẻ đều chống lại Thượng đế. Nếu Thượng đế có thể
được định nghĩa bởi từ nào, từ đó là 'phúc lạc' và không cái gì khác.
Suparna, bất kì khi
nào bạn cảm thấy cái gì đó đẹp và đau nảy sinh trong bạn, cái đau đó không phải
ở trong hiện hữu bạn đâu, cái đau đó là trong tâm trí bạn: hiện hữu bạn đang cố
đi vào trong cái đẹp, nhưng tâm trí bạn đang kéo bạn lại. Bất kì khi nào bạn cảm
thấy tình yêu nảy sinh, phúc lạc nảy sinh, và đau nữa, chọn phúc lạc đi. Quên
lãng đau, bỏ qua nó. Bỏ qua nó, nó sẽ chết. Nếu bạn cứ chú ý tới nó bạn sẽ cảm
thấy nó. Chú ý là thức ăn. Đừng bao giờ chú ý tới cái gì là sai; bằng không bạn
đang giúp nó có đó, bạn đang cho nó ngày càng nhiều sức mạnh hơn. Bỏ qua nó đi
- chẳng có gì tốt hơn là bỏ qua nó. Vâng, để nó đấy. Chỉ việc nói, “Thôi được,
mày cứ ở đấy. Mày đang lởn vởn từ quá khứ của tao. Mày cứ ở đó đi. Tao đi lên
trước đây, tao không nghe theo mày đâu.”
Lắng nghe khêu gợi của
phúc lạc và bao giờ cũng đi cùng chúng, và bạn đang đi theo hướng đúng - bạn
đang đi tới Thượng đế. Đừng bao giờ nghe theo bất kì cái gì cho bạn mặc cảm,
đau đớn, khổ sở - bạn đang đi xa khỏi Thượng đế. Bất kì khi nào bạn khổ, bạn đều
trong địa ngục - đi xa nhất khỏi Thượng đế - và bất kì khi nào bạn hoàn toàn
vui vẻ, bạn đang ở trong Thượng đế, bạn đang ở trong cõi trời.
Bạn nói, “Xin thầy giải
thích về phúc lạc và khổ...”
Khổ là phi tự nhiên,
phúc lạc là bản tính của bạn. Khổ được người khác dạy, phúc lạc được Thượng đế
trao cho. Khổ là ước định, phúc lạc là linh hồn bên trong của bạn, điều tinh
tuý của bạn. Khổ là nhân cách, chỉ là một cấu trúc quanh bạn; phúc lạc là tự do
của bạn, nó là phi cấu trúc.
“Xin thầy giải thích
về phúc lạc và khổ, vì bất kì khi nào tôi đương đầu với tình yêu hay cái đẹp,
tôi chỉ cảm thấy cực kì đau mà không phúc lạc, và tôi không hiểu điều này.”
Đừng cố hiểu điều này
chút nào. Cứ để đau ở đó, chấp nhận nó trong vài ngày. Và đi vào trong tình yêu
- đi vào trong tình yêu một cách điên cuồng - và đi vào trong cái đẹp. Nhảy múa
dưới sao. Lúc ban đầu bạn có thể cảm thấy rằng chân bạn không chuyển động và bạn
phải chuyển động, vì bạn đã bị ép buộc sống không có nhảy múa lâu thế, chân bạn
đã quên mất ngôn ngữ của điệu vũ. Nhưng chẳng mấy chốc chúng sẽ học vì nó là
ngôn ngữ tự nhiên.
Từng đứa trẻ đều biết
cách nhảy múa, từng đứa trẻ đều biết cách vui vẻ. Bạn sẽ phải học điều đó lần nữa,
nhưng bởi vì nó là tự nhiên, nó tới nhanh. Chỉ vài nỗ lực và đột nhiên một hôm
nào đó, bạn ra khỏi cái bẫy. Cái nạng của bạn đã bị vứt đi. Cho dù thỉnh thoảng
bạn ngã điều đó là hoàn toàn tốt, nhưng bạn phải đứng trên đôi chân riêng của bạn.
Những chiếc nạng của xã hội, của tôn giáo có tổ chức, của tu sĩ, phải bị vứt
đi. Cho dù trong vài ngày bạn sẽ cảm thấy bị kiệt quệ - cảm thấy bị kiệt quệ
trong vài ngày là điều tự nhiên - bạn phải chấp nhận nó. Nhưng nếu bạn cứ đi hướng
tới tự nhiên, bạn sẽ thấy Đạo trong cuộc sống của bạn. Đạo là việc nở hoa tự
nhiên. Đi theo tự nhiên đi.
Không ai muốn khổ cả
và mọi người đều khổ. Họ không đi theo tự nhiên. Không ai muốn là bất kì cái gì
khác hơn phúc lạc và không ai phúc lạc. Lắng nghe ham muốn: ham muốn sâu sắc nhất
chỉ ra con đường đúng. Khao khát của bạn về phúc lạc, về cái đẹp, về cái gì đó
sẽ tràn ngập bạn, về cái gì đó sẽ đem bạn tới bờ bên kia, về cái gì đó sẽ mênh
mông và không thể tin được tới mức quá khứ và tương lai sẽ bị quét sạch và bạn
sẽ chỉ ở đây bây giờ.
Nhưng đừng cố hiểu. Nếu
bạn bắt đầu cố hiểu bạn sẽ trở thành nạn nhân của phân tâm học, và phân tích là
quá trình vô hạn. Bạn có thể cứ phân tích và phân tích và nó chẳng bao giờ được
kết thúc. Không một người nào trên thế giới đã được phân tâm toàn bộ. Không bao
giờ có thể có.
Đây là chỗ tôi khác với
phân tâm học, Đừng đi vào phân tích. Gạt toàn thể tâm trí sang bên đi. Nhảy ra
khỏi nói đi! Không cần hiểu. Mọi điều được cần là sống, sống một cách đích thực.
Mọi điều được cần là hiện hữu.
Đủ cho hôm nay.
Xem Tiếp Chương 3 – Quay Về Mục Lục Tập 1