Chương 9. Một kí rưỡi lanh

Sống Thiền - Osho

Bài nói về Thiền

Chương 9. Một kí rưỡi lanh

Osho kính yêu

Một sư hỏi Tozan, "Phật là gì?"

Tozan nói, "Một kí rưỡi lanh."

Setcho nói:

Quạ vàng nhào xuống, thỏ bạc nhảy lên;

Tiếng vọng quay lại, trực tiếp và tự do.

Người phán xét Tozan qua lời hay câu của ông ấy

Là rùa mù, lạc trong rãnh nước đơn độc.

Dư thừa bừng nở, xa hoa nở hoa,

Tre phương nam, cây phương bắc.

Người ta nhớ tới Riku Taifu và Chokei:

"Các ông không nên khóc, mà cười!" E hèm!

Osho ơi,

Yaa-hoo!

Maneesha, đừng tìm bất kì cách diễn đạt nào cho chân lí, Thiền đã phát triển một ngôn ngữ của riêng nó; do đó, với logic thông thường nó có vẻ ngớ ngẩn. Nhưng những người có kinh nghiệm về bản thể riêng của họ, tâm thức của họ, sẽ thấy rằng mặc dầu ngôn ngữ là ngớ ngẩn nó tuyệt đối liên quan.

Trường hợp của Thiền là rất đặc biệt, chẳng hạn "một cân rưỡi lanh" của Tozan.

Không thể nào nói kinh nghiệm về việc là vị phật là gì, về được thức tỉnh là gì. Ngay cả trong cuộc sống thông thường của bạn, bạn thức dậy mọi sáng, bạn đi ngủ mọi đêm; hàng nghìn đêm bạn phải đã ngủ và hàng nghìn sáng bạn phải đã thức dậy - nhưng bạn có thể mô tả được ngủ là gì không? Bạn không thể nói được, bạn không biết nó. Bạn có thể cho bất kì lời giải thích nào về kinh nghiệm thức dậy buổi sáng không? Bạn đã biết nó nhiều lần rồi; nó không phải là cái gì đó không biết với bạn. Nhưng dầu vậy, khi phải đi tới diễn đạt nó, bạn đi tới đối đầu với một bức tưởng rất cứng rắn: ngôn ngữ mà chúng ta dùng cho trao đổi đơn giản thất bại. Nhưng cái gì đó phải được thực hiện. Câu hỏi đã được hỏi, và câu trả lời phải được cho và ngôn ngữ không cho phép bất kì câu trả lời nào.

Trong tình huống như vậy Thiền đã phát triển ngôn ngữ riêng của nó. Nó có thể bị phê phán dễ dàng, bị kết án, được mô tả như điều ngớ ngẩn và bất hợp lí, nhưng điều đó không phải là rất thông minh. Thông minh cần tìm ra cách để hiểu ngôn ngữ bất hợp lí của Thiền.

Một sư hỏi Tozan... Tozan là một trong những thầy có ý nghĩa nhất, người đã sống một nghìn bốn trăm năm trước. Ông ấy đang được hỏi, "Phật là gì?"

Từ 'phật' bắt nguồn từ tiếng Phạn, nhưng bây giờ nó đã được tiếp quản bởi tiếng Trung Quốc, bởi tiếng Nhật Bản, bởi lẽ đơn giản là họ không thể tìm được cái gì tương đương. Từ 'phật' nghĩa là tâm thức ở đỉnh cao của nó. Điều đó nghĩa là gì - tâm thức ở đỉnh cao của nó?

Tozan nói... Bạn phải mong đợi câu trả lời triết lí nào đó, câu trả lời có tính thượng đế học nào đó, câu giải thích hợp lí nào đó, nhưng điều Tozan nói là, "Một kí rưỡi lanh."

Vào khoảnh khắc đó ông ấy phải đang mang một kí rưỡi lanh. Trong khoảnh khắc đó ông ấy không thể chỉ ra được cái gì khác; không có gì khác sẵn có khác hơn kí rưỡi lanh. Thực ra ông ấy đang nói rằng câu hỏi là sai và nếu bạn hỏi câu hỏi sai bạn sẽ nhận được câu trả lời sai. Nhưng ông ấy từ bi và lễ phép. Thay vì nói, "Ông ngốc ơi! Câu hỏi về phật không phải là để được hỏi - nó là kinh nghiệm mà không có giải thích nào, kinh nghiệm bên ngoài tâm trí." Có bản tính rất tốt bụng, thay vì nói rằng bạn đang hỏi câu hỏi sai, ông ấy đơn giản cho một câu trả lời ngớ ngẩn:

"Một kí rưỡi lanh."

Trong khoảnh khắc đó việc đó chắc phải đã đưa người hỏi tới cú choáng và cũng như sự xúc phạm - không chỉ với bản thân người đó mà cả với Phật Gautam - nhưng người đó biết rằng Tozan không thể xúc phạm hay làm giảm uy tín theo bất kì nghĩa nào tới Phật Gautam, vì với Tozan xúc phạm Phật Gautam sẽ là xúc phạm bản thân ông ấy.

Câu trả lời của ông ấy là chỉ dẫn rằng điều đó là không thể được đối với ngôn ngữ để chứa đựng kinh nghiệm này. Nó gần giống như là, "Bất kì điều gì tôi nó sẽ không có giá trị gì nhiều hơn một kí rưỡi lanh."

Cố thấy ra vấn đề này.

Tôi sẽ cho bạn một ví dụ, có lẽ điều đó có thể giúp cho bạn...

Adolf Hitler đã thuyết phục một trong những quốc gia văn minh, văn hoá, dũng cảm nhất rằng thất bại của nước Đức trong cuộc thế chiến thứ nhất và mọi vấn đề của nước Đức đều là do người Do Thái. Ban đầu mọi người cười: "Điều này là ngớ ngẩn! Người Do Thái chẳng liên quan gì tới điều đó cả; ngược lại, họ đã cho nhiều tiền để đánh nhau hơn bất kì ai khác, và làm cho họ chịu trách nhiệm..." Nhưng khi ai đó liên tục lặp lại một điều nó trở thành chân lí. Mọi lời nói dối đều có thể trở thành gần như thực; nó chỉ cần được lặp lại với lực giáo điều, có thẩm quyền.

Đó là toàn thể chiến lược của Adolf Hitler. Ông ta không phải là con người của thông minh lớn lao, nhưng ông ta đã làm cho toàn thể quốc gia bị thuyết phục rằng ông ta là đúng: "Nếu người Do Thái bị loại bỏ mọi vấn đề sẽ được giải quyết."

Một hôm ông ta tới từ việc đi dạo buổi sáng, ông ta gặp giáo sĩ trưởng của Berlin - sự trùng hợp ngẫu nhiên kì lạ. Adolf Hitler hỏi giáo sĩ, "Ông nghĩ gì... cái gì gây ra thất bại của nước Đức, tất cả các vấn đề của nó?"

Giáo sĩ trưởng nói: "Điều đó rất đơn giản: xe đạp. Chừng nào ông chưa phá huỷ mọi xe đạp không có cơ hội nào cho nước Đức đạt tới vinh quang của nó."

Adolf Hitler nói, "Ông đùa sao? Ông đang nói cái loại vô nghĩa gì vậy? Làm sao xe đạp có thể chịu trách nhiệm cho thất bại của nước Đức?"

Giáo sĩ trưởng nói, "Tôi cũng định nói điều đó - làm sao người Do Thái có thể chịu trách nhiệm được? Và nếu người Do Thái có thể chịu trách nhiệm thì cái gì sai trong xe đạp...?"

Câu trả lời này của Tozan là ngớ ngẩn, nhưng bất kì câu trả lời nào cũng sẽ ngớ ngẩn. Cho nên bạn phải hiểu hoàn cảnh của Thiền. Thực ra Tozan đã không trả lời, ông ấy đơn giản nói với người này, "Đừng hỏi câu hỏi ngu xuẩn! Nhưng bởi vì lòng tốt của ta, ta không thể gọi ông là ngu xuẩn được. Và mọi câu trả lời có thể đều sẽ có cùng phẩm chất như một kí rưỡi lanh, điều ít nhất ngay bây giờ sẵn có trong tay ta. Ta có thể chỉ nó cho ông."

Bằng câu trả lời của mình, ông ấy đang làm mọi câu trả lời thành vô dụng.

Bình luận, Setcho nói:

Quạ vàng nhào xuống, thỏ bạc nhảy lên;

Tiếng vọng quay lại, trực tiếp và tự do.

Người phán xét Tozan qua lời hay câu của ông ấy

Là rùa mù, lạc trong rãnh nước đơn độc.

Dư thừa bừng nở, xa hoa nở hoa,

Tre phương nam, cây phương bắc.

Người ta nhớ tới Riku Taifu và Chokei:

"Các ông không nên khóc, mà cười!" E hèm!

Setcho đang nói rằng khi Quạ vàng nhào xuống, hay thỏ bạc nhảy lên; tiếng vọng quay lại, trực tiếp và tự do. Đó là phật: tiếng vọng. Người phán xét Tozan qua lời hay câu của ông ấy là rùa mù, lạc trong rãnh nước đơn độc.

Đừng phán xét Tozan qua lời của ông ấy; nhìn vào trong mắt ông ấy đi, cảm thấy điệu vũ trong tim ông ấy. Nhìn vào vẻ duyên dáng và từ bi và tình yêu của con người này.

Trong bình luận của mình anh ta nhắc tôi nhớ tới một sự cố với Riku Taifu, một trong những đệ tử của thầy vĩ đại Nansen.

Nansen chết... Riku Taifu đứng trước quan tài của thầy và cất tiếng cười to. Một tu sĩ tiến tới ông ấy, nói, "Ông ấy chẳng phải là thầy giáo của ông sao? Sao ông cười khi ông đáng phải than khóc vì thầy?"

Riku Taifu nói, "Nói một lời, và nếu nó hoàn thành giáo huấn của Phật ta sẽ than khóc."

Tôi sẽ lặp lại: Ông ấy nói, "Ta sẵn sàng than khóc. Nói một lời mà hoàn thành giáo huấn của Phật và ta sẵn sàng than khóc."

Nhưng tu sĩ này không thể thốt ra được một lời. Lấy làm tiếc về điều này, Riku Taifu nói, "Hỡi ôi, thầy giáo của chúng ta đã mất lâu rồi! Nansen chắc đã không còn im lặng; ông ấy chắc đã nói cái gì đó - có lẽ tuyệt đối ngớ ngẩn, nhưng dẫu sau vẫn chỉ ra như mũi tên hướng tới ngôi sao xa xăm."

Và nói điều này, Riku Taifu khóc to. Về sau, Chokei nghe thấy điều này, nói, "Ông không nên khóc, ông nên cười!"

Một Thiền sư khác, khi ông ấy nghe thấy điều này, nói, "Không có lí do nào để khóc cả: Nansen đã hoàn thành số mệnh của ông ấy. Đây là lúc mở hội. Ông ấy đã không đi đâu cả, ông ấy đơn giản trở thành tự do khỏi thân thể và tâm trí; ông ấy đã trở thành chỉ là tâm thức thuần khiết như không khí bao quanh ông. Ông ấy đã bị giới hạn trong thân thể, bây giờ ông ấy không bị giới hạn nữa. Đây không phải là lúc để khóc. Ông không nên khóc; ông nên cười."

Đó là lí do tại sao Maneesha đáng thương phải hét lên, "Yaa-Hoo!" Điều đó là hoàn toàn tốt: một kí rưỡi lanh của Yaa-Hoo - cả hai đều nặng kí rưỡi.

Có một câu chuyện kì lạ được phát triển nhân danh Thiền... Một nhóm người nhỏ, bắt đầu với Mahakashyapa, vào thời của Phật Gautam... Mặc dầu nó được gọi là Thiền Phật giáo, Thiền không nên được gắn với Phật giáo - nó không liên quan tới bất kì giáo nào. Nó là kinh nghiệm thuần khiết mà không có thượng đế học. Sự thuần khiết của nó là tới mức không từ nào có thể nắm bắt được nó, mọi từ đều sẽ làm ô nhiễm nó. Mahakashyapa là người sáng lập, không theo nghĩa như Mohammed là người sáng lập của Mô ha mét giáo, hay Mahavira là người sáng lập của Jaina giáo, hay Karl Marx là người sáng lập của chủ nghĩa cộng sản...

Từ chính lúc bắt đầu nó lấy lối rẽ kì lạ chưa từng xảy ra ở bất kì đâu khác. Nó đơn giản là duy nhất; không có gì khác với nó mà có thể được so sánh.

Một bài nói buổi sáng, Phật Gautam tới cùng một đoá hoa, hoa hồng, trong tay. Điều đó là rất kì lạ. Ngay cả những người đã từng ở cùng ông ấy trong hai mươi năm cũng chưa bao giờ thấy ông ấy đem cái gì trong tay cả. Cái gì đã xảy ra... tại sao ông ấy đã đem đoá hoa hồng này? Nhưng mọi sự trở nên huyền bí khi thời gian trôi qua.

Phật ngồi vào chỗ của ông ấy, và thay vì nói lại bắt đầu nhìn vào đoá hồng... và tiếp tục...

Việc chờ đợi của mọi người trở nên ngày càng sâu hơn - và ông ấy cứ liên tục nhìn vào đoá hoa. Có im lặng mênh mông... Nó phải đã tương tự với im lặng đang có ở đây, nhưng nó đã trở nên nặng nề. Một khoảnh khắc tới - bạn chỉ có thể có một lượng im lặng nào đó thôi; bằng không nó sẽ nghiền nát bạn. Nó có trọng lượng.

Nó trở thành gánh nặng quá lớn. Không ai nói cái gì, Phật thì cứ nhìn vào đoá hoa và không ai có dũng cảm hay can đảm để hỏi ông ấy, "Vấn đề là gì? Cái gì đã xảy ra? Bài nói buổi sáng đâu rồi?"

Chỉ một người, Mahakashyapa đã hiểu. Đây là bài nói buổi sáng: việc quan sát một cách im lặng, không nói gì, chỉ là nhận biết. Nó có thể là đoá hồng hay nó có thể là bất kì cái gì. Quan sát không bị gắn bó - đó là bài nói. Nhưng thấy rằng không ai hiểu cả, Mahakashyapa phì cười to.

Điều đó thậm chí còn huyền bí hơn bởi vì Mahakashyapa là người tuyệt đối im lặng. Ông ấy chưa bao giờ được nhắc tới trước đây trong kinh sách Phật giáo. Ông ấy chưa bao giờ nói một lời với bất kì ai. Ông ấy không phải là người hay nói. Ông ấy thường ngồi dưới một cây nào đó khi Phật nói; trong nhiều năm ông ấy đã từng ngồi dưới cây đó, tới mức cây đó đã gần như trở thành bị độc quyền của ông ấy. Không có bất kì ai nói bất kì cái gì, không ai ngồi ở đó; mọi người đều biết rằng Mahakashyapa sẽ tới và chỗ đó và chỗ đó được dành riêng.

Đây là lần đầu tiên mà người im lặng này cười - to tới mức ông ấy chắc đã đánh bại Sardar Gurudayal Singh!

(Từ phía cuối phòng, một tiếng cười bụng cất lên từ Sardar.)

Chỉ ở đây chúng ta có Sardar Gurudayal Singh. Có lẽ Gurudayal Singh có thể đã đánh bại Mahakashyapa, vì là một sardar, anh ấy không thể chấp nhận được bất kì thất bại nào - Mahakashyapa hay không Mahakashyapa - nhưng không may anh ta đã không hiện diện trong hội chúng đó. Anh ấy là niềm vui của chúng ta.

Nhưng tiếng cười này của Mahakashyapa là bắt đầu của Thiền - vì không ai khác hiểu. Phật chẳng nói gì và đơn giản làm cử chỉ hướng tới Mahakashyapa để đi tới gần lần đầu tiên trong hai mươi năm! - và đưa đoá hồng cho ông ấy. Việc trao hoa hồng này cho Mahakashyapa là bắt đầu của Thiền.

Bây giờ, ngôn ngữ không còn liên quan; bây giờ, trao đổi phải tìm cách khác nào đó. Việc trao hoa hồng của Phật cho Mahakashyapa được gọi là Dấu ấn Thiền. Phật xác nhận việc hiểu của Mahakashyapa rằng trong hội chúng bao la đó gồm các sư, chỉ Mahakashyapa đã hiểu tính quan sát im lặng của Phật Gautam, rằng chỉ ông ấy mới có thể nghe điều không được nói, rằng chỉ ông ấy mới có thể cảm được khi những người khác đã đơn giản tự hỏi vấn đề là gì.

Và thậm chí đến bây giờ điều đó vẫn được hỏi trong các Thiền viện, "Tại sao Phật Gautam trao hoa hồng cho Mahakashyapa?"

Nó chỉ là một chỉ báo, rằng "ông đã hiểu."

Ở đây bắt đầu một ngôn ngữ mới - huyền bí, vô lí, ngớ ngẩn, nhưng cực kì có nghĩa.

Có nhu cầu lớn để nhìn Thiền không như một tôn giáo, nhưng như một ngôn ngữ, một phương pháp giao cảm mà khác toàn bộ với bất kì phương pháp trao đổi nào.

Thiền bắt đầu trong tiếng cười. Điều hay là có vài tiếng cười...

Paddy và Sean đang ngồi trong quán rượu thảo luận về vợ của họ.

"Anh ngụ ý gì," Sean hỏi, "khi anh nói anh phải nghĩ hai lần trước khi bỏ vợ một mình trong đêm?"

"Thứ nhất," Paddy đáp, "tôi phải nghĩ tới lí do để đi ra ngoài. Và thứ hai, tôi phải nghĩ tới lí do tại sao cô ấy không thể đi cùng tôi!"

Bà Zambini đi tới một người lên đồng. "Bà có thể nói chuyện được với người chết không?" bà ấy hỏi.

"Tôi có thể làm được mọi thứ!" người lên đồng nói, "đọc con bài, nói vận may, chiêm tinh học, bóng pha lê, áp vong, dùng con lắc... Bà muốn gì?"

"Tôi muốn nói với bà tôi đã chết ở Budapest," bà Zambini giải thích.

Người lên đồng ngồi xuống và tắt đèn. Có im lặng và thế rồi âm thanh của gió và người lên đồng đi vào cơn mê. Đột nhiên có một giọng nói: "Bà đây, cháu!"

"Ôi, bà ơi," bà Zambini kêu lên, "Mọi sự thế nào với bà?"

"Ở đây đẹp lắm," bà đáp.

"Ông khoẻ không?" bà Zambini hỏi.

"Ông rất hạnh phúc," bà đáp.

Có tiếng gió và thế rồi Bà lại nói, "Bà phải đi bây giờ, cháu."

"Ôi, bà ơi," bà Zambini kêu lên, "cháu còn một câu hỏi nữa."

"Được, cháu yêu, hỏi đi," bà đáp.

"Bà nói cho cháu," bà Zambini hỏi, "bà học tiếng Anh ở chỗ chết tiệt nào vậy?"

Cha Murphy, Đức cha Philpot và Giáo sĩ Nussbaum đang chơi bài cùng nhau và đánh bạc trong phòng sau của quán rượu. Bất thình lình một cảnh sát tới và họ bị bắt.

Ở toà án quan toà hỏi Cha Murphy, "Cha bị buộc tôi đánh bạc. Cha có gì để nói không?"

Linh mục già ngước nhìn lên trời, nháy mắt và cầu nguyện một cách im lặng, "Ôi lạy Chúa! Chỉ nói dối trắng trợn chút xíu thôi! Con sẽ không bao giờ làm điều đó lần nữa. Được chứ ạ?"

Thế rồi ông ta tuyên bố với quan toà, "Không phạm tội."

"Được," quan toà nói, "cha có thể đi. Thế còn cha thì sao, thưa Đức cha? Cha có gì để nói không?"

Giáo sĩ nhìn một cách ngoan đạo lên trời và thế rồi cúi đầu trong cầu nguyện, "Ôi lạy Chúa! Chỉ nói dối trắng trợn chút xíu thôi! Con sẽ không bao giờ làm điều đó lần nữa," và thế rồi nói to, "Không phạm tội."

"Rất tốt," quan toà nói, "cha có thể đi. Giáo sĩ Nussbaum vào tiếp. Ông bị buộc tội đánh bạc," quan toà nói. "Ông có gì để nói không?"

"Đánh bạc sao?" giáo sĩ hỏi. "Với ai?"

Barbara mới lập gia đình muốn chắc rằng cô ta đang làm mọi thứ đúng. Cô ta đi tới nhà thờ và vào hộp thú tội, nơi Cha Sullivan đang ngồi.

"Thưa cha," Barbara hỏi, "Làm giao hợp ngay trước nhóm đạo có được không?"

"Tất nhiên được, con ta," linh mục đáp, "chừng nào chúng ta không làm ồn ào quá nhiều."

Bây giờ, hai phút im lặng... không chuyển động. Để thân thể tuyệt đối tĩnh lặng, như tượng, đông cứng...

Bây giờ, thảnh thơi đi.

Bây giờ, quay lại.

Được chứ, Maneesha?

Vâng, thưa Osho.

Xem tiếp Chương 10 - Quay về Mục lục

..............................