Read more
Thực Hành Vô Ngã by
Vô Ngã
Sách Thiền Sư Thích Nhất Hạnh
Đọc và download hàng trăm quyển sách của Thầy tại đây.
Đạo Phật Ngày Nay
Chương 1. Vấn đề học Phật
Trước hết tôi xin
phép được nói quan niệm của tôi về vấn đề học Phật.
Trong giới Phật tử,
ai cũng biết rằng đạo Phật không phải là từ trên trời rơi xuống mà chính lại là
được phát hiện trong lòng sự sống của nhân loại. Đạo Phật xuất hiện trong nhu cầu
của nhân loại, tồn tại vì nhân loại, để phụng sự cho nhân loại. Bởi vậy cho nên
chúng ta đừng quan niệm rằng đạo Phật là một kho tàng tri thức và lý thuyết cứng
đọng. Đạo Phật ra đời vì sự sống của nhân loại nên cũng linh động như sự sống của
nhân loại. Ta không thể tách rời đạo Phật ra khỏi sự sống, bởi chính đạo Phật
là sự sống.
Nếu ta quan niệm đạo
Phật như một kho tàng tri thức và lý thuyết cứng đọng thì tức là ta đã xem đạo Phật
như những chén bát cổ trưng bày ở tàng cổ viện. Những chén bát cổ ấy biểu hiện
một vài khía cạnh sinh hoạt của con người cổ, nhưng không có tác dụng gì trên
sinh hoạt của con người ngày hôm nay.
Chúng ta hãy nhìn đạo
Phật trong lịch sử văn hóa nhân loại, hãy nhìn nhận sự có mặt của đạo Phật
trong suốt cuộc sống nhân loại, cũng như hãy nhìn nhận sự hiện diện của đạo Phật
trong sự sống của nhân loại hôm nay. Đạo Phật là tất cả những sinh hoạt của nó,
những biểu hiện trên suốt lịch sử nhân loại, chứ không phải chỉ là một ít sinh hoạt
biểu hiện trên một bối cảnh kinh tế, xã hội, chính trị của một khoảng thời gian
mấy chục năm hồi đức Phật còn tại thế.
Học Phật không phải
là đi thăm những đồ cổ trong tàng cổ viện để rồi ra khoe với mọi người rằng những
đồ cổ ấy đẹp như thế này, quý như thế kia. Học Phật là tìm biết vai trò của đạo
Phật trong suốt lịch sử của sự sống nhân loại, những đóng góp của đạo Phật
trong văn hóa nhân loại, những luồng sinh khí mà đạo Phật đã thổi vào trong đà
tiến hóa của nhân loại.
Khi có được một nhận
định có tính cách sử quan như thế rồi, chúng ta mới có thể tiếp nhận được sức sống
rào rạt mà đức Phật đã trao truyền cho chúng ta qua hai mươi lăm thế kỷ sinh hoạt
linh động. Tiếp nhận được sự sống ấy, ta mới ý thức được sứ mạng của chúng ta,
sứ mạng của người Phật tử trong xã hội ngày nay, mới tiếp nối được dòng sinh hoạt
Phật giáo.
Tôi đã từng gặp nhiều
người học Phật lâu năm. Họ có thể thuộc lòng bộ Phật giáo Bách khoa Tự điển. Họ
có thể giải thích cho ta về bất cứ một câu một chữ nào trong Tam tạng. Họ chất
chứa trong óc họ những cái biết rất bác học. Nhưng họ không hiểu gì cả. Họ
không hiểu đạo Phật là gì cả. Lý do là tôi không thấy những kiến thức của họ về
đạo Phật có dính líu gì đến sự sống của chính bản thân họ, và của đoàn thể họ.
Họ không tiếp nhận được đạo Phật, không tiếp nhận được sinh khí của đạo Phật: họ
chỉ mân mê trong tay của họ những cái xác cũ của đạo Phật mà thôi. Họ chỉ ưa đi
xem đồ cổ trong tàng cổ viện. Cái học của họ giống như cái học khảo cổ nhưng
còn tệ hơn cái học khảo cổ ở chỗ cái học của họ không có một triển vọng nào
khác hơn là để... nói và nói. Cái học đó vô ích.
Cho nên ta không ngạc
nhiên lắm khi thấy có người khi nói thì chỉ nói những điều rất "siêu"
mà khi làm thì lại hành động như một kẻ chưa bao giờ biết đến đạo Phật là gì. Học
theo kiểu ấy, tôi tưởng tốn công, tốn thì giờ mà vô ích quá. Hậu quả của cái học
ấy là sự nói "dốc" – tôi xin lỗi vì đã dùng chữ này, vì không kiếm được
chữ nào nhã hơn - một hậu quả chẳng có gì là đẹp đẽ cho tương lai đạo Phật.
Vì vậy, tôi nghĩ rằng
ta phải học Phật với tâm trạng của một con người thao thức đi tìm lẽ sống, với
tâm trạng một nhà mỹ thuật đi tìm cái đẹp, với tâm trạng của một bệnh nhân đi
tìm lương y. Với những tâm trạng ấy, ta chắc chắn sẽ đạt tới nhiều khám phá mới
lạ.
Không ai không nhận
thấy rằng hiện giờ đang có một phong trào học Phật. Giới Tăng sĩ và giới tín đồ
lo học hơn bao giờ hết. Các nhà Nho xưa cũng ưng học Phật. Các cậu bé chín mười
tuổi cũng được học Phật. Người ta học Phật ở mọi nơi, ở Phật học viện, ở các
chùa, các niệm Phật đường, các trường Bồ Đề tư thục, ở các cuộc cắm trại của Gia
đình Phật tử, trong các trường Sĩ quan, trong các đơn vị Quân đội, trong các trại
Hướng đạo sinh, ở các nhà thương, trường học, dưỡng trí viện, cô nhi viện. Cả đến
trong các lao xá cũng thỉnh thoảng có những buổi giảng diễn và thuyết trình về
đạo Phật. Các nhật báo lẻ tẻ cũng có phụ trương Phật học, các tạp chí thường
đăng tải các thiên khảo cứu Phật học. Cả đến các vị Linh mục cũng học Phật. Các
giáo phái không phải Phật giáo cũng có học Phật. Các giáo phái không phải Phật
giáo cũng có học Phật. Thật chưa bao giờ có một phong trào học Phật hăng hái
như bây giờ.
Người đọc nhiều, người
nghe nhiều cho nên người viết và người giảng cũng nhiều. Nhưng chúng tôi nhận thấy
mỗi người có một ý hướng, một mục đích và một phương pháp khác nhau. Chưa có một
nhận định hợp lý về mục đích và về phương pháp khả dĩ để cho chúng ta thu hoạch
được những ích lợi trực tiếp và toàn vẹn về phong trào học Phật của chúng ta. Bởi
vậy, chúng tôi nghĩ rằng bây giờ chính là lúc chúng ta nên xét lại mục đích và phương
pháp học Phật để cho cái học của chúng ta có thể phục vụ được cho sự sống và
cho lý tưởng chúng ta một cách thực tiễn.
Hãy đặt lại những câu
hỏi thật giản dị. Học Phật để làm gì? Người Phật tử trả lời: để biết chủ trương
và phương pháp của đạo Phật mà hành trì, tự độ, độ tha. Chúng tôi đồng ý. Bởi
vì câu trả lời ẩn chứa ý thức muốn hiểu, muốn thấy và muốn làm. Nhưng đã có bao
nhiêu người trả lời như thế mà không đạt được mục đích như thế. Bởi vì họ đã trả
lời để mà trả lời, chứ không phải đã trả lời với một tâm trạng thao thức, thành
khẩn.
Tôi thấy có người (kể
cả một số ít các vị Tăng sĩ) học là để học, học vì nhận thấy bổn phận của mình
phải học. Tâm trạng mà như thế thì kết quả sẽ ra sao? Có những người đi qua rừng
trầm hương mà không thấy được một cây trầm. Những vị kia đã (sẽ) đi qua khu rừng
chân lý, dẫm đạp lên châu ngọc chân lý mà không thấy chân lý. Hoặc giả bọc
trong vạt áo những châu ngọc mà mình không biết là châu ngọc, không một chút
thiết tha về những châu ngọc này. Trong trường hợp đó, người học không thành
công.
Lại có những người học
Phật để đạt đến mục đích rất giản dị là... trở thành một nhà Phật học. Người ta
đã nghe nói nhiều về triết học cao siêu của đạo Phật, rất ưa nghe về nền triết
học cao siêu đó. Họ muốn nghe và cố nhiên họ sẽ tỏ ý thán phục những người nào
nói được cho họ nghe, và nhất là nói hay.
Tôi đã thấy những người
đi xa về nhà nói dốc (ấy, tôi cứ quen dùng cái chữ này mãi) và rất thích khi thấy
làng xóm há mồm nghe mình tán hươu tán vượn về những điều mình đã thấy ở xứ người.
Nói là một khoái cảm. Được người ta nghe là một khoái cảm. Cho nên có nhiều người chỉ học Phật với mục đích là để nói lại cho người khác nghe.
Như chúng ta đã biết,
chính bản thân của người nói đã không tiếp nhận được sinh khí của đạo Phật thì
những người nghe kia làm sao mà thừa hưởng được một chút gì của sinh khí đạo
pháp cho được. Trong trường hợp này, người học cũng không thành công.
Có hai trường hợp
khác mà chúng ta không cần bàn luận đến nhiều là trường hợp cái học từ chương
và cái học với mục đích để xuyên tạc và kích bác. Cái học từ chương chẳng làm
nên trò trống gì, điều đó mọi người đều biết. Cả một nền Nho giáo suy diệt vì
cái học từ chương.
Trước kia thì không
nói, chứ bây giờ cái học Phật theo lề lối từ chương là một cái học vô ích trông
thấy. Còn cái học để mà xuyên tạc kích bác thì thời nào và ở đâu mà chẳng có. Bởi
sẵn mang một tâm niệm xấu xa như thế người học làm sao tiếp nhận được cái hay của
đạo Phật?
Thành kiến mê vọng đã
khiến cho người ta, sau một thời nghiên cứu sách Phật bằng tiếng Tàu, tiếng Tây
kết luận rằng đạo Phật phủ nhận sự sống, đạo Phật không có từ bi, khi một em bé
mười tuổi đã có thể thấy được sức sống rào rạt của đạo Từ bi trong chính gia
đình em, xã hội em và ngay cả trong tâm niệm của chính em nữa. Ta biết nói làm
sao? Chỉ một thái độ, một tâm trạng thôi cũng đủ để quyết định sự thành công
hay không thành công của người học Phật. Đạo Phật là một thực tại linh hoạt chứ
không phải là một xác ướp như chúng ta đã biết. Muốn hiểu được đạo Phật ta phải
xúc tiếp với thực tại ấy, nghĩa là phải thể nhập thực tại ấy, phải học Phật bằng
những phương pháp của chính Phật học.
Như thế nghĩa là thế
nào? Chân lý Phật học có tính cách thực nghiệm tâm linh, linh động, vô tướng.
Nó cũng giả tỉ như cái khả năng viết chữ của bàn tay chúng ta. Nếu cắt bàn tay
và mổ xẻ bàn tay ấy một cách khoa học đến thế nào đi nữa thì ta cũng không thấy
được cái khả năng mầu nhiệm kia mà còn làm mất nó nữa là khác. Ta sẽ thất vọng vì
trước mắt ta chỉ có cái xác Phật học. Phạm Quỳnh, Phan Văn Hùm, Louis de la
Vellée Poussin chẳng hạn. Linh mục Trần Thái Đỉnh chẳng hạn, đã viết mấy bài khảo
luận về đạo Phật, ai cũng nhận là công phu và không thiên lệch, chủ quan. Tôi cũng
thấy Linh mục Đỉnh viết rất công phu. Nhưng tôi lại không thấy được cái gì là đạo
Phật trong những bài ấy cả.
Nói cho đáng, tôi
cũng đã đọc nhiều về Phật giáo nguyên thỉ, đã nhiều lượt tụng đọc bốn bộ
Nikaya, và đã chú trọng nhiều đến kho văn học Abhidhamma của Nam phương Phật
giáo. Linh mục Đỉnh đối chiếu, so sánh, nhận xét triết học đạo Phật với những
triết thuyết khác một cách tỉ mỉ; bài của Linh Mục đầy dẫy những danh từ triết
học và Phật học, mà kỳ lạ, tôi vẫn không thấy trong các bài ấy cái không khí của
nền đạo học và triết học mà trong đó tôi đã sống, đã thở từ gần hai mươi năm
nay. Tôi có cảm tưởng Linh mục phân tích một cái xác Phật học cứng đờ và dù cố
gắng, cái sinh khí của Phật học vẫn không ốp đồng về nhập vào ngòi bút của Linh
mục.
Tôi là người tu hành
theo đạo Phật, xuất gia từ hồi còn thơ. May mắn tôi cũng được học qua về các
tông giáo, nhưng tôi không bao giờ dám có ý tưởng rằng mình có thể nói không
sai lầm về một tông giáo khác như Thiên Chúa giáo chẳng hạn. Bởi vì tôi suy
nghĩ ngay vào trường hợp của chính tôi. Càng đi sâu vào sự thực nghiệm tâm linh
- thiền quán - bao nhiêu, tôi càng hiểu về đạo Phật một cách thâm thúy bấy nhiêu.
Tôi thấy lý luận hình thức, căn cứ trên danh ngôn và văn tự, không đưa tôi đến
sự thấu hiểu sâu xa được. Thỉnh thoảng nếu có những tổ chức văn hóa mời nói,
tôi cũng chỉ nhận nói về đạo Phật tức là nói về phần mà tôi tự cho là có sở đắc
vững vàng hơn hết. Nhưng nếu có nói thì tôi cũng rất ít lý luận. Tôi chỉ trình
bày sinh hoạt tâm linh của tôi, trình bày đạo Phật qua sinh hoạt tâm linh tôi.
Nhờ lối trình bày ấy mà tôi đã thành công một vài lần trong sự trao truyền một
chút ít sinh khí đạo pháp cho người nghe. Lý luận bao nhiêu, tôi làm chết đạo
pháp bấy nhiêu. Đến như khi tôi viết mấy trang này đây, tôi cũng có cảm tưởng rằng
tôi đang phơi bày tâm hồn tôi, chớ không phải là tôi đang lý luận để chinh phục
quí vị độc giả.
Vậy thì, thưa quí vị,
tôi có thể kết luận rằng theo thiển ý, muốn đạt đến kết quả của sự học Phật, ta
phải thành khẩn, không có tư ý, không thiên lệch, không hình thức, và cốt nhất
là phải học Phật theo những phương pháp của chính Phật học. Phải làm sao tiếp
xúc với thực tại linh hoạt của đạo Phật, phải tiếp nhận cho được luồng sinh khí
tiếp nối từ đức Phật qua hai mươi lăm thế kỷ truyền thừa, chứ không phải chỉ là
lượm lặt, chất đống và phân tích những cái xác Phật học không hồn kết cấu bằng
danh từ, bằng tài liệu.
0 Đánh giá